Επανάσταση

Τρόποι σκέψης που ισχυρίζονται ότι δίνουν

το προβάδισμα στον κόσμο μας στο όνομα της επανάστασης 

έχουν γίνει, στην πραγματικότητα, 

ιδεολογίες συμμόρφωσης και όχι εξέγερσης.

- Α. Camus

Μου πήρε πολύ καιρό αγαπητέ αναγνώστη να κατανοήσω το σαράκι της επανάστασης.

Ό,τι επαναστατικό έχω διαβάσει (αναρχικοί, μαρξιστές) το βρίσκω ολόσωστο. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν απόλυτο δίκαιο. Το βλέπουμε γύρω μας σε όλες τις εκφάνσεις του βίου μας οι οποίες μοιάζουν να βρίσκονται στο χειρότερο σημείο αποσύνθεσης. Ειδικά τώρα που έφτασε και στην δικιά μας πόρτα, όποιος δεν το βλέπει θα πρέπει να είναι ή τυφλός και κουφός ή να πάσχει από άνοια ή φυσικά να επωφελείται της κατάστασης.

Ο τρόπος όμως που το επιδιώκουν (επανάσταση) μου φαίνεται λάθος. Ας δούμε κάποιους λόγους.

Καταρχήν η επανάσταση είναι ένας πόλεμος. Και ως πόλεμος δημιουργεί δύο στρατόπεδα. Επομένως δεν σου αφήνει επιλογές: Ή είσαι με εμάς ή είσαι εναντίον μας. Στην ουσία είναι ένας αγώνας για δύναμη (όλη η ιστορία της ανθρωπότητας), ο οποίος το μόνο που θα καταφέρει είναι να μεταβιβάσει την εξουσία από μια μερίδα σε μία άλλη. Και αυτό γιατί η δύναμη δεν είναι μέσο είναι σκοπός.

- Revolution, n. In politics, 

an abrupt change in the form of misgoverment.

-Επανάσταση, ουσ. Στην πολιτική,

μια απότομη αλλαγή στην μορφή της κακής διακυβέρνησης.

- Ambrose Bierce (The Devil's Dictionary)

Είναι πάρα πολλά τα παραδείγματα στην ιστορία όπου αυτή η μεταβίβαση έδειξε ότι η επανάσταση προκαλείται από μια αγανάκτηση απέναντι στην τυραννία ενός συστήματος και όμως ταυτόχρονα η ίδια, κυοφορεί την τυραννία. Με τα λόγια ενός κατεξοχήν επαναστάτη (F. Castro): "Η επανάσταση είναι μια δικτατορία των καταπιεσμένων ενάντια στους καταπιεστές".

Επίσης ως πόλεμος επικεντρώνεται στην καταπολέμηση των αρνητικών: φτώχεια, αδικία, δουλεία, άγνοια. Ποτέ δεν ασχολείται με την ενίσχυση των θετικών. Δεν διδάσκει, δεν προωθεί δικαιοσύνη, αγάπη, φιλία.

Επιπλέον η επανάσταση είναι πάντα μια προβολή στο μέλλον. Μας ωθεί να κάνουμε πράγματα αποβλέποντας σε μια μελλοντική κατάσταση και δεν μας επιτρέπει να ζούμε στο παρόν. Το παρόν δεν μπορεί ποτέ να είναι όμορφο στα μάτια της επανάστασης. Στο μέλλον βρίσκεται η ελπίδα της.

Η ελπίδα για το αλλαγμένο προς το καλύτερο μέλλον, ή ο φόβος για το μέλλον που έρχεται είναι η τροφή της επανάστασης αλλά και η τροφή του Κυρίου. Γιατί ποιος είναι ο Κύριος μας; Αυτός που έχει εξουσία πάνω στα πράγματα που επιθυμούμε να έχουμε ή σε αυτά που επιθυμούμε να αποφύγουμε.

Η επανάσταση είναι στο μυαλό των ανθρώπων,

και αυτή πραγματοποιείται ...προτού χυθεί μια σταγόνα αίμα.

- James Adams

Το μυαλό μας είναι ένα μέρος της κοινωνίας. Είναι η κοινωνία. Ο τρόπος που σκεφτόμαστε, αυτά που σκεφτόμαστε ή αυτά που δεν σκεφτόμαστε, οι αντιδράσεις μας, οι συνήθειες μας είναι αυτά που φτιάχνουν την κοινωνία. Όλα αυτά όμως όταν το μυαλό μας είναι ακόμα νεανικό και εύπλαστο διαμορφώνονται από την κοινωνία. Έτσι ακόμα και όταν επαναστατούμε το κάνουμε μέσα στο μοντέλο σκέψης που μας έχει δοθεί από την ίδια την κοινωνία. Το παράδειγμα του Κρισναμούρτι είναι διαφωτιστικότατο: "Είμαστε σαν φυλακισμένοι που εξεγείρονται για να διεκδικήσουν καλύτερο φαγητό, καλύτερες συνθήκες κράτησης. Πάντα όμως μέσα στη φυλακή...". Αυτό δεν είναι επανάσταση, είναι απλά αυξημένη δραστηριότητα, μια γενναία μάχη καταδικασμένη σε αποτυχία μέσα στο μοντέλο. Η αληθινή όμως επανάσταση και δια βίου μάθηση είναι να σπάσεις τους τοίχους της παράδοσης και της εξουσίας, να ξεφορτωθείς την "εκπαίδευση του Παβλόφ" που σε κάνει να αντιδράς πάντα με ένα συγκεκριμένο τρόπο, ο οποίος κρατάει δέσμιο το πνεύμα σου. Πρέπει να επαναστατήσουμε και όχι να συμμορφωθούμε σε σχέση με τον κόσμο· εσωτερικά, βαθιά και ψυχολογικά να είμαστε σε συνεχή εξέγερση. Συνεχής εξέγερση σημαίνει συνεχής έρευνα, συνεχής παρατήρηση, συνεχής μάθηση.  Μόνο έτσι μπορούμε να ανακαλύψουμε τι είναι αληθινό. Με συνέπεια να γίνουμε επικίνδυνοι σε ό,τι είναι ψεύτικο χάνοντας την ασφάλεια μας. Αλλά ζώντας στην ασφάλεια σημαίνει ότι ζούμε με την μίμηση, ζούμε με φόβο. Μόνο αυτού του είδους η εκπαίδευση μπορεί  να εξαφανίσει το φόβο της ανασφάλειας που καταστρέφει την ανθρώπινη σκέψη, τις ανθρώπινες σχέσεις και την αγάπη. Ή με τα λόγια του Λ. Τολστόι: "Υπάρχει μόνο μια επανάσταση: η εσωτερική."

ΥΓ. 

- Ένα όμορφο παράδειγμα για τα παραπάνω αποτελεί αυτή η ταινία - αυτοβιογραφία της Μ. Satrapi.

- Ένα ποίημα-τραγούδι εδώ.

- Μουσικό διάλειμμα εδώ.

Μόνος και έρημος

 "Ο παράδεισος 

είναι στο μάτι του θεατή."

Αγαπητέ αναγνώστη, γιατί λέμε μόνος και έρημος; Δεν μοιάζει σαν πλεονασμός; ή μήπως είναι μια απλή συνωνυμία για να δώσει περισσότερη έμφαση στην μοναξιά που νιώθουμε όταν χρησιμοποιούμε αυτή την έκφραση; Νομίζω ότι δεν είναι τίποτα από τα παραπάνω. Αν σκεφτούμε ότι αυτήν την έκφραση μπορεί να την χρησιμοποιήσουμε ακόμα και όταν βρισκόμαστε μέσα σε ένα πλήθος ανθρώπων (πχ. σε μια κηδεία ενός φίλου ή ενός πολύ συγγενικού προσώπου), τότε πρέπει να σημαίνει κάτι άλλο: Σημαίνει ότι αισθανόμαστε ότι έχουμε μείνει αβοήθητοι. Δεν είναι κάποιος αβοήθητος επειδή είναι μόνος, περισσότερο από κάποιον που δεν είναι αβοήθητος επειδή βρίσκεται στο μέσον ενός πλήθους. Είναι εξάλλου από τα παράδοξα της εποχής μας ότι ποτέ δεν ήταν οι άνθρωποι τόσο πολλοί (7 δις γαρ) αλλά ταυτόχρονα οι περισσότεροι από αυτούς να νιώθουν αβοήθητοι.

Έκανα αυτή τη μικρή εισαγωγή για να δείξω ποια είναι η διαφορά της μοναξιάς από την μοναχικότητα όπως την αντιλαμβάνομαι εγώ. Δυστυχώς η κοινή γνώμη συγχέει αυτά τα δύο κυρίως γιατί είναι αβασάνιστη. Το να επαρκείς στον εαυτό σου και να μην νιώθεις αβοήθητος είναι κάτι τελείως διαφορετικό από την μοναξιά.

Λέω ότι η κοινή γνώμη είναι αβασάνιστη γιατί δεν έχει το χρόνο να ασχοληθεί με αυτά τα θέματα. Ζώντας στους ταχείς ρυθμούς που η βιομηχανοποιημένη κοινωνία μάς επιβάλλει - με επίπλαστες επιθυμίες, με τον μιμητισμό των άλλων, την επικαιρότητα, τις αναλύσεις, τους φόβους μεταξύ άλλων - αυτό που κάνουμε ζώντας έτσι είναι να γεμίζουμε το κεφάλι μας με σκουπίδια. Με αποτέλεσμα όχι μόνο να μην έχουμε το χρόνο να σκεφτούμε, αλλά να μην μπορούμε να σκεφτούμε πλέον σωστά και το χειρότερο να μην μπορούμε να ηρεμήσουμε και να απολαύσουμε την ζωή μας ή ένα τοπίο ή την ησυχία μιας στιγμής.

Συλλογιέμαι τη μοναξιά ενός παιδιού
που παίζει ολομόναχο σ’ έναν κήπο 
μες στην ερημιά του καλοκαιρινού απομεσήμερου. 
Ίσως οι πιο ωραίοι στίχοι ενός ποιητή 
ν’ άρχισαν από κει*.

Δηλαδή πιο σοφά από εμάς είναι τα μικρά παιδιά; Όταν είναι μόνα τους τι κάνουν; χτίζουν παλάτια στην άμμο και τα ξαναγκρεμίζουν. Και ξαναχτίζουν κάτι καινούργιο, συνομιλούν με αόρατους φίλους, στήνουν ολόκληρα θεατρικά με κούκλες και  γενικώς δεν βρίσκονται ποτέ σε μια κατάσταση που να μην ξέρουν πως να περάσουν την ώρα τους. Πως είναι τότε δυνατόν να αποκαλώ τα παιδιά ανόητα αλλά εγώ ο "σοφός" να είμαι δυστυχισμένος; Για ποια ερημιά μιλάω; Γιατί με αποκαλώ αβοήθητο, μόνο και έρημο;

Πιστεύω ότι θα έπρεπε να καλλιεργούμε αυτή τη δυνατότητα μας να είμαστε μόνοι, να συνομιλούμε με τον εαυτό μας, να περνάμε καλά μαζί του, όχι μόνο γιατί μας κάνει πιο αυτάρκεις αλλά γιατί μας φέρνει σε θέση να ανακαλύψουμε πολλά πράγματα. Γιατί νιώθεις μόνος και έρημος όταν είσαι μόνος με τον εαυτό σου; γιατί νιώθεις πλήξη και δεν ξέρεις τι να κάνεις για να περάσεις την ώρα σου; Αν δεν μείνεις μόνος με τον εαυτό σου, πως θα τον ανακαλύψεις;

Κι όταν δεν πεθαίνει ο ένας για τον άλλον
είμαστε κιόλας νεκροί*.

Ίσως αυτό που μας εμποδίζει περισσότερο να γνωρίσουμε τον εαυτό μας είναι η λανθασμένη εντύπωση ότι τον γνωρίζουμε ήδη. Έχουμε ταυτίσει τον εαυτό μας με το σώμα μας. Αυτή η "σωματική" συνείδηση μας κρατά δέσμιους σε μια επιφανειακή θεώρηση των πραγμάτων. 

Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο που του αρέσει ή αν θέλετε, που μπορεί να διαλογίζεται. Όταν έχει αυτή την "ατομική" συνείδηση, αυτόματα έχει και κάτι να προστατέψει. Από εκεί ίσως να ξεκινάει και κάθε μορφή βίας. Είναι αυτή η ανάγκη προστασίας που δημιουργεί φόβο. Και ο φόβος σε κάνει να χάνεις τον πραγματικό εαυτό σου, να είσαι νεκρός. 

Ίσως μέσα στη μοναχικότητά μας, να μπορέσουμε να βρούμε τον χρόνο για ενατένιση του πραγματικού εαυτού μας, της ψυχής μας αν θέλετε. Μπορεί τότε η συνείδηση μας να ανυψωθεί σε κάτι πάνω από την "σωματική" συνείδηση . Σε μια συνείδηση που μπορεί να θεωρηθεί "καθολική" αφού θα περιλαμβάνει όλη την ανθρωπότητα . Ίσως τότε να μάθουμε πως να βοηθάμε τους άλλους, με το παράδειγμα μας. Παραχωρώντας, ωφελώντας και δείχνοντας ανέχεια στον άλλο νομίζω ότι γινόμαστε πιο ζωντανοί.

* Οι στίχοι είναι του Τάσου Λειβαδίτη. Μερικά ακόμα ποιήματά του εδώ.

Ένα ποίημα ακόμα εδώ. 

Μια όμορφη ταινία που αγγίζει κάποια από τα θέματα που προσπάθησα να περιγράψω εδώ. 

Και κάποιοι πολύ γνωστοί στίχοι (η μουσική εδώ): 

There's a lady who's sure all that glitters is gold
And she's buying a stairway to heaven
When she gets there she knows, if the stores are all closed
With a word she can get what she came for
Ooh, ooh, and she's buying a stairway to heaven

There's a sign on the wall but she wants to be sure
'Cause you know sometimes words have two meanings
In a tree by the brook, there's a songbird who sings
Sometimes all of our thoughts are misleading
Ooh, it makes me wonder
Ooh, it makes me wonder

There's a feeling I get when I look to the west
And my spirit is crying for leaving
In my thoughts I have seen rings of smoke through the trees
And the voices of those who stand looking
and it makes me wonder
really makes me wonder

And it's whispered that soon if we all call the tune
Then the piper will lead us to reason
And a new day will dawn for those who stand long
And the forest will echo with laughter


If there's a bustle in your hedgerow, don't be alarmed now,
It's just a spring clean from the May Queen
Yes, there are two paths you can go by, but in the long run
There's still time to change the road you're on
Ooh, it makes me wonder
Ooh, Ooh, it makes me wonder

Your head is humming and it won't go, in case you don't know
The piper's calling you to join him
Dear lady, can't you hear the wind blow, and did you know
Your stairway lies on the whispering wind


And as we wind on down the road
Our shadows taller than our soul
There walks a lady we all know
Who shines white light and wants to show
How everything still turns to gold
And if you listen very hard
The tune will come to you at last
When all is one and one is all, yeah
To be a rock and not to roll.

And she's buying the stairway to heaven

Ελεύθερη βούληση (αυτεξούσιον) και επιλογή (προαίρεσις)

"Το κατά φύσιν ζην, 

τουτ' εστί κατ' αρετήν ζην." 

- Επίκτητος

Για να καταπιαστούμε με αυτό το δύσκολο θέμα, ας αρχίσουμε προσπαθώντας να κατανοήσουμε τι είναι η βούληση. Από την ιστοσελίδα της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα αντιγράφω τον ορισμό της βούλησης:

βούληση η [vúlisi] Ο33 : 1. σταθερή θέληση, επιθυμία για επιδίωξη και επίτευξη κάποιου σκοπού: Οι εκλογές εκφράζουν άμεσα τη λαϊκή~. H κυβέρνηση έχει την πολιτική ~ να προχωρήσει σε αλλαγές. || (έκφρ.) κατά ~: α. όπως και όταν θέλει κάποιος: Ενεργεί κατά ~. β. (στρατ.) παράγγελμα που επιτρέπει ευχέρεια στην εκτέλεση κίνησης ή βολής: Πυρ κατά ~. (λόγ.) οικεία* βουλήσει. 2. (ψυχ.) ψυχική λειτουργία που εκδηλώνεται στην τάση για κτ. και στην προσπάθεια για την επίτευξη κάποιου σκοπού που επιλέχθηκε και αποφασίστηκε συνειδητά: Iσχυρή / ασθενής ~. H ελευθερία της βουλήσεως προϋποθέτει δυνατότητα επιλογής. Ο πόθος, η ευχή, η επιθυμία είναι εκδηλώσεις της ανθρώπινης βούλησης. ~.

[λόγ. < αρχ. βούλη(σις) -ση]

Υπογραμμίζω ότι πρόκειται για ψυχική λειτουργία. Στην ουσία θα έλεγα ότι η ελεύθερη βούληση είναι επιθυμία προς την οποία κινούμαστε ανεμπόδιστα. Ταυτόχρονα όμως περιλαμβάνει ένα σκοπό που επιλέχτηκε και αποφασίστηκε συνειδητά.

Πως μπορούμε λοιπόν να έχουμε ελεύθερη βούληση; Από τα παραπάνω προκύπτει ότι πρέπει να είναι καταρχήν μια επιθυμία στην οποία μπορούμε να φτάσουμε ανεμπόδιστα. Επίσης έχει να κάνει με επιλογή. Πρέπει δηλ. να μπορούμε ελεύθερα να επιλέξουμε. Και είναι λογικό: Η ικανοποίηση των επιθυμιών μας δεν πρέπει να εναπόκειται στα χέρια κανενός, ούτε να μας υποτάσσει σε πράγματα ή ανθρώπους. Γιατί τότε είμαστε σε χειρότερη σκλαβιά και από τους ίδιους τους σκλάβους αφού οι τελευταίοι ξέρουν τουλάχιστον ότι είναι δούλοι. Ανελεύθεροι είμαστε λοιπόν, όταν αποφασίζουμε βάση παθών, φόβων, συνηθειών ή υπό καταναγκασμό χωρίς δυνατότητα ελεύθερης επιλογής. Εξάλλου πολύ διαφωτιστική βρίσκω και την λέξη που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες: αυτεξούσιον. Δηλαδή να έχεις εσύ τον έλεγχο του εαυτού σου.

Η ελεύθερη επιλογή όμως προϋποθέτει συνειδητή απόφαση. Και η συνειδητή απόφαση σημαίνει εκτίμηση - κρίση - προτίμηση (επιλογή), με αυτήν την σειρά. Συνεπώς είναι εξίσου σημαντικό μαζί  με το βίο να εξερευνούμε και τις επιθυμίες μας για να δούμε ποιες από αυτές είναι ελεύθερες και άρα στην δικαιοδοσία μας να πραγματοποιήσουμε. 

Και μια ο λόγος για τον Επίκτητο ας δούμε μια από τις βασικότερες έννοιες που συναντά κανείς σε όλες σχεδόν τις διαλέξεις του που έχουν διασωθεί από το μαθητή του Αρριανό: την προαίρεση. Η λέξη διασώζεται ακόμα στο λεξιλόγιο μας στην έκφραση: "δώστε ό,τι προαιρείσθε." Δηλαδή ότι ελεύθερα αποφασίσει ο καθένας. Ας δούμε τον ορισμό της:

προαίρεση η [proéresi] Ο33 : ενδόμυχη ψυχική (συναισθηματική και διανοητική) τάση, προδιάθεση, πρόθεση, που οδηγεί σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις προτιμήσεων και επιλογών: Ενεργώ / κάνω κτ. με αγαθή / καλή / κακή ~. Είχα όλη την καλή ~ να τον βοηθήσω. || (έκφρ.) κατά ~, με ελεύθερη βούληση, χωρίς δεσμεύσεις και περιορισμούς, προαιρετικά. || (φιλοσ.) η γενική κατεύθυνση της σκέψης και του θυμικού του ανθρώπου, με βάση την οποία κρίνει ηθικά τις πράξεις τις δικές του και των άλλων.

[λόγ. < αρχ. προαίρε(σις) -ση `πρόθεση, θέληση΄] 

προαιρούμαι [proerúme] Ρ10.9β (μόνο στον ενεστ.) : (λόγ.) με ελεύθερη βούληση αποφασίζω, επιλέγω, κάνω κτ.: Στους εράνους δίνει κανείς ό,τι προαιρείται. Δώστε ό,τι προαιρείσθε.

[λόγ. < αρχ. προαιροῦμαι]

Βλέπουμε στον ορισμό ότι πάλι πρόκειται για ψυχική τάση. Συναισθηματική (άραγε αστοχώ αν πω ότι είναι αυτό που μας υπαγορεύει η ψυχή μας;) και διανοητική. Διανοητική γιατί υπόκειται και στον έλεγχο της σκέψεως εξ' ου και η κρίση που αναφέρω παραπάνω.  Αυτό σημαίνει για εμένα το να ζούμε κατά φύσιν που είναι το ίδιο με το να ζεις ενάρετα όπως δηλώνει και στο γνωμικό ο Επίκτητος. Γιατί ως έλλογα όντα, ζωή σύμφωνα με τη φύση, σημαίνει ζωή σύμφωνα με το λόγο (τη λογική).
Επίσης πολύ σημαντικό θεωρώ το γεγονός ότι η προαίρεση είναι αυτή που κρίνει ηθικά τις πράξεις.

~~~~~

Ας μιλήσουμε λίγο και για ηθική. Η ηθική δεν είναι ένα βιβλίο κανόνων που έχουμε αποστηθίσει και εφαρμόζουμε σε κάθε περίπτωση.  Για παράδειγμα λέγοντας αυτό είναι καλό ή αυτό είναι κακό εκ των προτέρων. Ας δούμε τον ορισμό της:

ηθική η [iθikí] Ο29 : 1α. το σύνολο των θεσμοθετημένων κανόνων μιας κοινωνίας που καθορίζουν τη συμπεριφορά των ατόμων με βάση το κοινωνικά αποδεκτό, το καλό και το κακό: Bικτοριανή ~ . Σύμφωνα με την παραδεδεγμένη ~. H ~ της αστικής τάξης στις αρχές του αιώνα. β. υποκειμενική αντίληψη και ατομική στάση απέναντι στη συγκεκριμένη κοινωνική ηθική: Aυτά είναι σύμφωνα με τη δική σου ~. || η ηθικότητα. || H ~ με τη στενή της έννοια, η σεξουαλική ηθική. 2α. κλάδος της φιλοσοφίας που εξετάζει και μελετά τις πράξεις των ανθρώπων ως προς τη θετική ή αρνητική τους αξία, που έχει δηλαδή για αντικείμενο την εκτιμητική κρίση, αφού αναφέρεται στη διάκριση του καλού και του κακού.

Εξάλλου το ήθος λέξη από την οποία προέρχεται η λέξη ηθική σημαίνει την στάση μας, την συμπεριφορά μας. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η εκάστοτε εκτιμητική κρίση μας είναι η ηθική μας.  Και είναι λογικό, αν σκεφτούμε, ότι κανένας μας δεν προτιμά κάτι χωρίς σκέψη ούτε επιλέγει κάτι χωρίς προτίμηση.  Δεν θα κάναμε ποτέ αυτά που κάνουμε,  χωρίς να τα έχουμε πρώτα εγ-κρίνει (ρίζα της λέξης, η κρίση). Εδώ ταιριάζει και ο "ανεξερεύνητος βίος" της προηγούμενης ανάρτησης.

Λέει κάπου ο Ε. Λεμπέσης: "ο ανήθικος είναι βλάκας" και έχει απόλυτο δίκαιο αφού όταν η στάση μας και η συμπεριφορά μας είναι ανήθικη αυτό οφείλεται στην μειωμένη ή απούσα κρίση μας. 

Από όλα τα παραπάνω προκύπτει ότι η προαίρεση (επιλογή) μας είναι επιθυμία που συνοδεύεται από περίσκεψη για πράγματα τα οποία βρίσκονται υπό τον έλεγχό μας και στην ουσία αποτελεί τον ηθικό σκοπό μας. Βλέπουμε δηλαδή ότι η περίσκεψη προηγείται της προαίρεσης και η προαίρεση της πράξης (ή της μη-πράξης).

Τελειώνοντας θα ήθελα να κοιτάξουμε μαζί (αλλά και ο καθένας μόνος του) να βρούμε χειροπιαστά παραδείγματα για το ποια είναι όλα αυτά που βρίσκονται υπό τον έλεγχο μας και ποια αυτά που δεν μας έχουν δοθεί υπό τον έλεγχό μας. Γιατί καλή η θεωρία και η σκέψη, αλλά αν δεν έχει πρακτική εφαρμογή στη ζωή τότε είναι τελείως άχρηστη... 

Ας κοιτάξουμε κάποια πράγματα που δεν μας ανήκουν ή δεν τα έχουμε υπό τον έλεγχο μας:

- θάνατος

- σώμα

- υγεία

- φήμη (ένα ποίημα εδώ)

- ιδιοκτησία

- αξιώματα

- με λίγα λόγια όσα δεν είναι έργα μας. 

Όταν μας ταράζει κάτι από τα παραπάνω ας μην βιαστούμε να τα χαρακτηρίσουμε ως καλά ή κακά αλλά να έχουμε έτοιμη την απάντηση: "Δεν με αφορά."

Υπό τον έλεγχό μας: 

- αντίληψη

- επιλογή

- επιθυμία

- αποστροφή

- το τι λέμε, τι κάνουμε ή τι δεν κάνουμε με λίγα λόγια τα έργα μας.

Εδώ πρέπει να έχουμε στραμμένη την προσοχή μας και να προσπαθούμε συνεχώς να βελτιώνουμε την κρίση μας. Μόνο πάνω σε αυτά που κάνουμε έχουμε το δικαίωμα να πούμε αν είναι καλά ή κακά. 

Λέει ο Επίκτητος (Ομιλίες, βιβλίο ΙΙΙ, κεφάλαιο ΧΙ): 

Υπάρχουν σαν διατεταγμένες από νόμο κάποιες συγκεκριμένες τιμωρίες (κολάσεις στο πρωτότυπο) για αυτούς που παραβιάζουν τη θεία διοίκηση. "Όποιος θεωρήσει καλό κάτι το οποίο δεν ανήκει στην προαίρεση του, θα φθονήσει, θα επιθυμήσει, θα κολακέψει και θα ταραχτεί. Όποιος θεωρήσει κακό κάτι το οποίο δεν ανήκει στην προαίρεση του, θα λυπηθεί, θα πενθήσει, θα θρηνήσει και θα δυστυχήσει."

Πηγές:

- Επίκτητος: Ομιλίες (βιβλία Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV) & Εγχειρίδιον

- Ι. Δαμασκηνός: Βαρλάαμ και Ιωάσαφ (XV 131-133)

- Εὐάγγελος Λεμπέσης: Ἡ Τεράστια Κοινωνική Σημασία τῶν Βλακῶν ἐν τῷ Συγχρόνῳ Βίῳ

- Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα

- Οι πίνακες (άσχετοι με το θέμα αλλά καταπληκτικοί) είναι της Séraphine Louis πιο γνωστής ως Séraphine de Senlis.

ΥΓ. Δέστε αν θέλετε και αυτή την ιταλική ταινία του 1948 (αγγλικοί υπότιτλοι) και σκεφτείτε πάνω σε αυτά που συζητήσαμε.

Βίος ανεξέταστος και φιλοσοφία

Η φιλοσοφία προήλθε από την ανάγκη του ανθρώπου να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα του τύπου: από που ερχόμαστε, που πάμε, ποιο το νόημα της ζωής κοκ. Όταν φιλοσοφούμε δημιουργούμε ερωτήματα στον εαυτό μας.


Σε ένα κείμενο του Πασκάλ με τίτλο: "Η δυσαναλογία του ανθρώπου" (No. 72 στα αγγλικά εδώ) δίνεται με εκπληκτικό τρόπο η θέση του ανθρώπου στο σύμπαν. Όπως ο άνθρωπος είναι ένα μηδενικό μπροστά στο σύμπαν, έτσι ακριβώς είναι ο μικρόκοσμος σε σχέση με τον άνθρωπο. Με αυτό ο Πασκάλ καταδυκνύει την δυσαναλογία του ανθρώπου και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι εξαιτίας αυτής της κατάστασης μας δεν θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε ποτέ κάτι τόσο δυσανάλογο με εμάς. Γι' αυτό υποστηρίζει ότι οι επιστήμες είναι τόσες πολλές και η κάθε μία από αυτές έχει πάρα πολλά παρακλάδια. Το ίδιο συμβαίνει και με την επιστήμη της φιλοσοφίας.


Ο Μονταίνιος είχε υποψιαστεί αυτήν την παγίδα της φιλοσοφίας και είχε ξεχωρίσει τους φιλοσόφους σε τρεις κατηγορίες (σέκτες): Σε αυτούς "που έχουν βρει, αυτούς που δεν μπορούν να βρουν και αυτοί που είναι ακόμα στο ψάξιμο." Πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η άποψη του Αυγουστίνου ο οποίος κάνει περίπου την ίδια διάκριση αλλά χρησιμοποιώντας ως κριτήριο την εκάστοτε "φιληδονία" της κάθε σέκτας, δηλαδή την ηδυπάθεια, την περηφάνια και την περιέργεια. Την ίδια καχυποψία δείχνει και ο Πεσσόα σε αυτό εδώ το ποίημα.


Ένα απόσπασμα από την Μπαχάβα Γκίτα (Bhagavad Gita XVIII, 20-22 κείμενο και σχολιασμός στα αγγλικά εδώ) μας δείχνει τους τρεις τρόπους θεώρησης των πραγμάτων:

Όταν κάποιος βλέπει Αιωνιότητα σε όλα τα πράγματα που παρέρχονται και Άπειρο στα πεπερασμένα, τότε αυτός έχει καθαρή γνώση.

Αλλά αν κάποιος απλά βλέπει την διαφορετικότητα των πραγμάτων, με τις διαιρέσεις τους και τους περιορισμούς τους, τότε αυτός έχει ακάθαρτη γνώση.

Και αν κάποιος βλέπει ένα πράγμα με ιδιοτέλεια σαν αυτό να ήταν τα πάντα, ανεξάρτητο από το ΕΝΑ και τα πολλά, τότε αυτός είναι στα σκοτάδια της άγνοιας.

Εξαιρετική βρήκα και την επεξήγηση του Juan Mascaro πάνω στο προηγούμενο κείμενο:

Όλα τα πράγματα στη γη, από ένα λουλούδι ως και τον άνθρωπο, μπορούν να αποτελούν αντικείμενα αγάπης ή ενατένισης (διαλογισμού), αντικείμενα διανοητικού ενδιαφέροντος, και αντικείμενα προς κτήση. Στην πρώτη περίπτωση μας δίνουν την χαρά του Άπειρου· στη δεύτερη μας δίνουν την γνώση η οποία είναι δύναμη· και στην τρίτη μας δίνουν τις αλυσίδες που μας δένουν στην ύλη, μας τραβούν προς την σκοτεινιά του θανάτου, στην αθλιότητα του ανταγωνισμού για δύναμη αντί για την συνεργασία για ανιδιοτελή χαρά.

Φτάνουμε όπως χαρακτηριστικά λέει και ο Τρισμέγιστος στο σημείο όπου "το σύμπαν (ή ο Θεός αν θέλετε) είναι μια άπειρη σφαίρα της οποίας το κέντρο είναι παντού ενώ η περιφέρεια πουθενά." Το περιορισμένο (ο άνθρωπος) δεν μπορεί να κατανοήσει το Άπειρο. Όμως αναλογιζόμενοι όλα αυτά (τις δυο αβύσσους πάνω μας και κάτω μας) και καθώς η περιέργεια μας μεταβάλλεται σε θαυμασμό, θα είμαστε όλο και περισσότερο διατεθειμένοι να τα θωρούμε όλα αυτά σιωπαίνοντας, παρά να τα ερευνούμε.

Αν λοιπόν το νόημα της ζωής δεν είναι στα δικά μας μέτρα για να το ερευνήσουμε - ή όπως λέει και ένας γνωστός: "Δεν υπάρχει νόημα στη ζωή. Βρίσκεσαι εδώ γιατί οι γονείς σου έκαναν σεξ. Τελεία."- τότε τι θα έπρεπε να είναι η φιλοσοφία και ποιο το αντικείμενο της; Ποια είναι τα ερωτήματα στα οποία μπορούμε να βρούμε απάντηση;

Υπάρχει ένα ακόμα άπειρο το οποίο δεν ανέφερα: Η άβυσσος που βρίσκεται όχι πάνω μας, ούτε κάτω μας. Υπάρχει η άβυσσος μέσα μας. Και είναι αχαρτογράφητη. Ο Σωκράτης έλεγε (Πλάτων, Απολογία): "Ό ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτὸς ἀνθρώπῳ". Αυτός που δεν ψάχνει τον εαυτό του είναι ένας σκλάβος των καταστάσεων. Ο αναζητητής φιλόσοφος λοιπόν είναι κάποιος ο οποίος ερευνεί τον εαυτό του. Γνωρίζοντας το εαυτό σου ελευθερώνεσαι και από την επίδραση των καταστάσεων.

Η φιλοσοφία δεν είναι να έχεις μία φιλοσοφία. Η φιλοσοφία είναι να ξέρεις να ζεις. Να φιλοσοφείς την ζωή σου. Αυτός είναι ο φίλος της σοφίας. Δεν ζητά δύναμη, δηλαδή την γνώση.  Δεν είναι δογματιστής/περήφανος ότι κατέχει την αλήθεια. Όποιος λέει ότι έχει την συνείδηση του ήσυχη δεν ξέρει τι είναι συνείδηση και δεν έχει συνείδηση. Ο Πεσσόα λέει κάπου: "Να είσαι σημαίνει να καταλαμβάνεις χώρο και να δίνεις συνείδηση σε ένα τόπο." Είναι ακριβώς ότι προσπαθούν να κάνουν οκτώ σύγχρονοι φιλόσοφοι μέσα σε 10 λεπτά ο καθένας στο ντοκιμαντέρ "Examined Life" που συστήνω ανεπιφύλακτα στους αγγλομαθείς.

 

Διαφορά ουσίας

Νομίζεις ότι μόνο οι πλούσιοι απολαμβάνουν τέτοια περιποίηση;

 Όχι βέβαια, μπορούν κι οι φτωχοί να έχουν την ίδια (περίπου) απόλαυση!

Μπόρεσες να εντοπίσεις τη διαφορά; 

Είναι ολοφάνερη.  

Οι πλούσιοι  είναι βλοσυροί, ενώ οι φτωχοί έχουν το χαμόγελο στα χείλη!

Άγχος

"Μην φοβάσαι το Θεό,

Μην ανησυχείς για το θάνατο·

Ό,τι είναι καλό είναι εύκολο να το αποκτήσεις, και

Ό,τι είναι τρομερό είναι εύκολο να το υπομείνεις."

- Φιλόδημος

(Herculaneum Papyrus 1005, 4.9-14)

Θέλεις να είσαι ευτυχισμένος; Φυσικά και θέλεις! Τότε τι σε εμποδίζει; Η ευτυχία σου εξαρτάται μόνο από εσένα. Αυτό υποστήριζε ο Επίκουρος, ένας από τους πιο παρεξηγημένους Έλληνες φιλοσόφους. Το βασικό εμπόδιο για την ευτυχία έλεγε ότι είναι το άγχος. 

Το λεξικό μας λέει ότι άγχος είναι η συναισθηματική κατάσταση που χαρακτηρίζεται κυρίως από έντονη συνεχή δυσφορία και οφείλεται σε φόβο ή ανησυχία για κάτι. Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ἄγχω που σημαίνει στραγγαλίζω, πνίγω (ότι δηλαδή κάνει το άγχος στην ευτυχία.)

Η φιλοσοφία του Επίκουρου βασιζόταν σε τέσσερις βασικές αλήθειες. Ονομάζεται και "θεραπεία με τα τέσσερα μέρη", ένα γιατρικό για την επιδημική ασθένεια του ανθρώπινου άγχους: "δεν υπάρχουν θεϊκά πλάσματα που μας απειλούν· δεν υπάρχει μετά θάνατο ζωή· αυτό που χρειαζόμαστε είναι εύκολο να το αποκτήσουμε· αυτό που μας κάνει να υποφέρουμε είναι εύκολο να το υπομείνουμε." όπως μας λέει και ο μεταγενέστερος επικουρικός Φιλόδημος στο απόσπασμα του ποιήματος που παρέθεσα στην αρχή της ανάρτησης.  Ας δούμε αυτά τα τέσσερα μέρη λίγο πιο αναλυτικά:

"Μην φοβάσαι το Θεό"
Οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται σε μια κατάσταση σύγχυσης σχετικά με τους θεούς αφού πιστεύουν ότι διαρκώς ασχολούνται με το τι κάνουν οι άνθρωποι και ξοδεύουν όλο το χρόνο και την ενέργεια τους για να τιμωρήσουν τους θνητούς εχθρούς τους και να βοηθήσουν τους πιστούς τους. Αυτό είναι αντίθετο καταρχήν με την ελευθερία του ανθρώπου (ντετερμινισμός). Επίσης δεν συμβαδίζει με την ιδέα της θεότητας να υπάρχουν θεοί οι οποίοι ανησυχούν και οι οποίοι καταβάλλουν δυνάμεις για να κάνουν κάτι. Ταιριάζει περισσότερο σε αυτούς να βρίσκονται σε μια κατάσταση ευτυχίας, χωρίς άγχη, ανησυχίες και ανάγκες να ζουν μια ζηλευτή ζωή. Έτσι για τους Επικουρικούς αποτελούν τα πρότυπα στα οποία προσπαθούν να μοιάσουν μέσα στα όρια της ανθρώπινης φύσης. Ο Επίκουρος έλεγε: "Είμαι έτοιμος να συναγωνιστώ τον Δία σε ευτυχία όσο έχω ψωμί και νερό."
Φυσικά μια τέτοια άποψη έρχεται σε ευθεία αντιπαράθεση με κάθε θρησκεία αφού της αφαιρεί κάθε δύναμη επιβολής πάνω στις μάζες αφού δείχνει ότι δεν είναι θεόσταλτη. Δεν είναι να απορεί κανείς ότι η άποψη του πολεμήθηκε  απ' όλες τις θρησκείες και η προπαγάνδα που στήθηκε τον παρουσίαζε ως άθεο.

"Μην ανησυχείς για το θάνατο"
Ίσως από τις πιο γνωστές ιδέες του. "Μην φοβάστε", έλεγε, "το θάνατο, γιατί όταν υπάρχουμε δεν είναι ο θάνατος παρόν και όταν είναι παρόν δεν υπάρχουμε εμείς". Προκαλεί σύγχυση το να ανησυχείς για την θνητότητά σου και είναι αχαριστία να απεχθάνεσαι τα όρια της ζωής. 


"Ό,τι είναι καλό είναι εύκολο να το αποκτήσεις"
Οι βασικές μας ανάγκες είναι λίγες και εύκολες να αποκτηθούν: φαγητό, νερό, στέγη και ασφάλεια από τους εχθρούς μας. Δεν χρειάζονται για να αποκτηθούν πολύ προσπάθεια ή πολλά χρήματα. Όλες οι άλλες ανάγκες είναι επίπλαστες και απαιτούν κόπο και χρήμα για να αποκτηθούν. Αν μάλιστα καταφέρουμε και τις αποκτήσουμε μας στερούν την ελευθερία γιατί απαιτούν ακόμα περισσότερο κόπο και χρήμα για να τις κρατήσουμε δημιουργώντας φυσικά περισσότερο άγχος. Και ενώ τα σώματα μας χρειάζονται όλα τα παραπάνω, το μόνο που χρειάζονται οι ψυχές μας είναι να είναι πεπεισμένες ότι τα σώματα μας θα πάρουν όλα αυτά που χρειάζονται. Σώμα ικανοποιημένο και ψυχή σίγουρη μας κάνουν χαρούμενους και αυτό είναι το κλειδί για την ευτυχία. Η Επικούρεια φιλοσοφία μας βοηθάει να καταλάβουμε πόσο λίγα χρειαζόμαστε, να είμαστε ευτυχισμένοι που τα κατέχουμε και να έχουμε την σιγουριά ότι θα συνεχίσουμε να τα κατέχουμε. Από την άλλη δεν υπάρχει λόγος να μην χαιρόμαστε τις εκάστοτε πολυτέλειες αν τύχει να είναι εύκολα προσβάσιμες. Δεν υπάρχει κάτι κακό στην πολυτέλεια αυτή καθ' αυτή, αλλά κάθε εξάρτηση από αυτή είναι επιζήμια για την ευτυχία μας, όπως και κάθε επιθυμία για άχρηστα πράγματα.


"Ό,τι είναι τρομερό είναι εύκολο να το υπομείνεις"
Αυτή η διδασκαλία είναι ίσως η πιο δύσκολη να αποδεχτούμε. Η αρρώστια και ο πόνος δεν είναι ευχάριστα σε κανένα αλλά η φύση μας έχει κάνει έτσι ώστε να μην υποφέρουμε πολύ από αυτά. Η αρρώστια για παράδειγμα είναι είτε σύντομη, είτε χρόνια και είτε μέτρια ή βαριά, αλλά χρόνια και βαριά είναι εξαιρετικά σπάνιο· έτσι δεν χρειάζεται να ανησυχούμε με την προοπτική ότι θα υποφέρουμε.


Αυτό που έχει την μεγαλύτερη σημασία στη φιλοσοφία του Επίκουρου είναι η πεποίθηση ότι δεν ερχόμαστε στη γη δεμένοι με σχοινιά. Δεν είμαστε οι μαριονέτες ενός δημιουργού· δεν υπάρχει κάποιο σενάριο που πρέπει να ακολουθήσουμε ή από το οποίο περιοριζόμαστε. Από εμάς εξαρτάται να ανακαλύψουμε τους περιορισμούς που μας θέτει η ίδια η φύση μας. Όταν το κάνουμε αυτό βρίσκουμε κάτι ευχάριστο: η ζωή είναι ελεύθερη, η ζωή είναι καλή, η ευτυχία είναι πιθανή και μπορούμε να χαρούμε την ευτυχία των θεών αντί να ταπεινώνουμε τους εαυτούς μας στις λάθος ιδέες μας γι' αυτούς.
Όταν λέμε ότι η ζωή είναι ελεύθερη δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να έχουμε ηθικούς περιορισμούς. Είναι λάθος πρακτική να κλέψουμε τους φίλους μας  ή να επιτεθούμε σε αγνώστους. Γιατί; Όχι επειδή είπε ο Θεός ότι αυτά είναι ανήθικα, αλλά επειδή είναι ηλίθιο να κάνουμε οτιδήποτε θα μας προκαλέσει ανησυχία. Οι φίλοι και η φιλοσοφία είναι  τα δύο μέσα που έχουμε στη διάθεση μας για να μας βοηθήσουν να ζήσουμε τις ζωές μας με σιγουριά και χωρίς άγχος.

Δύο είναι οι λόγοι που με ώθησαν να μεταφράσω μέρος του εισαγωγικού σημειώματος του D.S. Hutchinson σε μια επιλογή κειμένων του Επίκουρου τα οποία έχουν διασωθεί. Ο πρώτος είναι η ταινία του Θ, Μαραγκού Black Μπεεε (μπορείτε να την δείτε εδώ). Ο δεύτερος ήταν η πρόσφατη επίσκεψη μου στη μητέρα πατρίδα. Είδα ανθρώπους στο δρόμο σκεφτικούς, συζήτησα με φίλους που ανησυχούν από τα γεγονότα του τελευταίου έτους στην Ελλάδα που προκαλούν αβεβαιότητα και άγχος. Θεωρώ ότι η άγνωστη στους πολλούς διδασκαλία του Έλληνα Επίκουρου μπορεί να μας βοηθήσει ακόμα και σήμερα να διεκδικήσουμε την χαμένη ευτυχία μας.


Για όποιον ενδιαφέρεται να εμβαθύνει λίγο περισσότερο, στο ιστολόγιο της ποίησης υπάρχουν δύο αποσπάσματα από το ποίημα του Λουκρητίου (De Rerum Natura) "Περί της φύσεως των πραγμάτων" όπου εκφράζονται πιο αναλυτικά κάποιες απόψεις της Επικούρειας φιλοσοφίας.

There are those who think that life is nothing left to chance,
A host of holy horrors to direct our aimless dance.

A planet of playthings,
We dance on the strings
Of powers we cannot perceive.
"The stars aren't aligned
Or the gods are malign"-
Blame is better to give than receive.

You can choose a ready guide in some celestial voice.
If you choose not to decide, you still have made a choice.
You can choose from phantom fears and kindness that can kill;
I will choose a path that's clear-
I will choose Free Will.

There are those who think that they were dealt a losing hand,
The cards were stacked against them- they weren't born in lotus-land.

All preordained-
A prisoner in chains-
A victim of venomous fate.
Kicked in the face,
You can't pray for a place
In heaven's unearthly estate.

You can choose a ready guide in some celestial voice.
If you choose not to decide, you still have made a choice.
You can choose from phantom fears and kindness that can kill;
I will choose a path that's clear-
I will choose Free Will.

Each of us-
A cell of awareness-
Imperfect and incomplete.
Genetic blends
With uncertain ends
On a fortune hunt that's far too fleet.

Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους

"Αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία 

είναι το πόσο καλά περπατάς ανάμεσα στη φωτιά."

-Τ. Μπουκόφσκι 

Πέρασαν πάνω από διακόσια χρόνια αγαπητέ αναγνώστη από τότε που ο Δαρβίνος διατύπωσε την θεωρία της εξέλιξης. Μια θεωρία που μιλούσε για εξέλιξη των ειδών φυσιολογική και βασίστηκε σε ματιές του δημιουργού της σε πολύ μεγάλο βάθος χρόνου. Επέλεξα σήμερα να προσπαθήσω να διατυπώσω κάποιες σκέψεις πάνω στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους.

Λόγω διατροφής ο άνθρωπος ψηλώνει συνεχώς. Επίσης γίνεται και πιο μυώδης. Ο λόγος που γίνεται αυτό είναι οι υψηλής διατροφικής αξίας πρωτεΐνες του κρέατος  (χωρίς να ξεχνάμε και τις αυξητικές ορμόνες που χρησιμοποιούνται για καλύτερη απόδοση στην παραγωγή) που τα τελευταία χρόνια έγινε βασικό και αναπόσπαστο στοιχείο της διατροφής μας.   Χαρακτηριστικό ότι ακόμα και τα δόντια του ανθρώπου μεγαλώνουν γιατί αυτό βοηθά στην μάσηση του κρέατος. Σε αυτό συνηγορεί η σύγκριση των πληθυσμών που η βάση της διατροφής τους είναι το κρέας με τους πληθυσμούς που η βάση της διατροφής τους είναι τα λαχανικά. Είναι η συνήθειες που αποκτάμε που αλλάζουν τα φυσιολογικά χαρακτηριστικά μας. Η συνήθεια λέμε πολύ σωστά ότι γίνεται δεύτερη φύση μας. Σύμφωνα με αυτό δεν είναι παράλογο ή αστείο το γεγονός ότι σιγά σιγά αρχίζουμε να καμπουριάζουμε λόγω της καινούργιας συνήθειας μας να καθόμαστε μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή...

Συνεχίζοντας με την ψυχολογική εξέλιξη του ανθρώπου, δεν μπορώ παρά να γίνω κυνικός: ο σύγχρονος άνθρωπος είναι το ίδιο φοβισμένος απέναντι στον συνάνθρωπο του όσο ήταν και ο άνθρωπος των σπηλαίων. Ζηλεύει το ίδιο. (Δείτε αυτό εδώ το ποίημα του Μπουκόφσκι) Γεγονότα που πάντα εμπόδιζαν τον άνθρωπο να αγαπήσει αφού τον ωθούν στο μίσος. Η μόνη εξέλιξη που μπορώ να εντοπίσω - και οφείλω να παραδεχτώ ότι είναι εντυπωσιακή - είναι στους τρόπους που βρήκαμε για να σκοτώνουμε τον πλησίον μας...

Τεχνολογικά λοιπόν έχουμε εξελιχθεί εντυπωσιακά. Τεχνο-λογικά όμως; Είναι ηλίου φαεινότερον ότι δεν έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε την τεχνολογία προς όφελος μας. Ή μάλλον ο καθένας την χρησιμοποιεί κατά το δοκούν προς όφελος του· όχι προς όφελος μας... Πράγμα που μας δείχνει ότι η σκέψη του ανθρώπου δεν εξελίχθηκε παρά τα όσα υποστηρίζουν ορισμένοι, στηριζόμενοι στην εξέλιξη της φιλοσοφικής σκέψης.

Τι; η φιλοσοφική σκέψη δεν εξελίχθηκε; Τόσοι φιλόσοφοι, τόσα συγγράμματα και εσύ μας λες ότι δεν εξελίχθηκε; Ναι, και θα δικαιολογήσω την άποψη μου ως εξής: Η φιλοσοφία ετυμολογικά σημαίνει τον φίλο της σοφίας. Όχι τον φίλο της σκέψης. Ο φίλος της σκέψης μπορεί να εξελίξει την σκέψη του, ο φίλος της σοφίας θα εξελίξει τον τρόπο της ζωής του. Ήδη από την αρχαία Ελλάδα η φιλοσοφία πήρε λάθος στροφή και έγινε η αγάπη για τη σκέψη ούτως ώστε να φτάνουμε σε ασφαλή συμπεράσματα και κρίσεις. Δεν είναι βέβαια κάτι τέτοιο μη επιθυμητό. Τουναντίον. Αλλά αυτό πρέπει να γίνεται σε μεταγενέστερο στάδιο. Απαιτούνται άλλοι τομείς πάνω στους οποίους πρέπει κάποιος να ασκηθεί προτού φτάσει να ασχοληθεί με αυτό που επιθυμούν σχεδόν όλοι οι φιλόσοφοι και ακριβώς λόγω αυτής της μεγάλης επιθυμίας τους παραβλέπουν ή θεωρούν μη σημαντικούς τους άλλους τομείς. Χρειάζεται πρώτα απ' όλα κάποιος να γνωρίσει τι πρέπει να επιθυμεί και τι πρέπει να αποστρέφεται. Γνωρίζοντας τι πρέπει να επιθυμεί θα ξέρει σε τι θα πρέπει να αποβλέπει, ενώ γνωρίζοντας τι θα πρέπει να αποστρέφεται θα αποφεύγει ότι δεν θα του κάνει καλό. Μετά θα πρέπει να γνωρίσει τα καθήκοντα του. Σαν άνθρωπος, σαν γονιός, σαν φίλος, σαν πολίτης. Και αφού φτάσει σε σημείο να κατέχει αυτά τα δύο καλά, τότε μπορεί να προχωρήσει παραπέρα, δηλ. στους συλλογισμούς.

Είναι αυτή η αγάπη για την σκέψη μας, μια αγάπη τόσο μικρή που δεν μπορεί να χωρέσει άλλους ανθρώπους, που μας οδήγησε στην δημιουργία ενός τέρατος με πολλά κεφάλια από το οποίο καλούμαστε να δραπετεύσουμε γιατί είναι αυτό που δεν μας αφήνει να εξελιχθούμε. Στην πραγματικότητα πιστεύω ότι μας οπισθοδρομεί. Αυτό το τέρας που δημιούργησε η σκέψη μας, έφτιαξε θεσμούς όπως ο στρατός, τα σχολεία, την πολιτική κ.α. οι οποίοι το συντηρούν και το θεριεύουν μέσω μιας γραφειοκρατικής λογικής... του παραλόγου. Είναι μια κατάσταση από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγεις, μια κατάσταση την οποία δεν μπορείς να νικήσεις. Υπάρχει η έκφραση catch 22 στα αγγλικά (δες και την πολύ καλή ταινία του 1970 εδώ) για να αποδώσει αυτό το λογικό παράδοξο που προκύπτει από μια κατάσταση στην οποία ένα άτομο χρειάζεται κάτι το οποίο μπορεί να αποκτήσει μόνο αν δεν βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση. Η έκφραση χρησιμοποιείται κυρίως για κανόνες, κανονισμούς, διαδικασίες στις οποίες κάποιος έχει γνώση ότι είναι ή ότι γίνεται θύμα αλλά δεν έχει τη δύναμη να τις αποτρέψει (σας θυμίζει τίποτα;). Εγκυκλοπεδικά η έκφραση πρωτοδημιουργήθηκε από τον Joseph Heller στο ομώνυμο μυθιστόρημα του (1961). Περισσότερες πληροφορίες εδώ και εδώ.

Το τέρας δεν είναι ανίκητο αλλά μας έχει κάνει να πιστέψουμε ότι μόνο αν βρεθούν πολλοί μαζί θα καταφέρουν να το νικήσουν. Το τέρας μας έκανε να επιζητούμε την εξαφάνιση της ατομικότητας μας (κατηγορώντας την με γελοία επιχειρήματα ως εγωισμό, ελιτισμό κοκ) εξαγοράζοντας την συνείδηση μας με ευτελείς ανταμοιβές. Μας έκανε να πιστεύουμε ότι η λύση θα δοθεί έξω από εμάς· από κάποιον άλλο ή από κανόνες. Μας έκανε να μην πιστεύουμε στον εαυτό μας και τις δυνατότητες μας και αυτό είναι που καθυστερεί ή καλύτερα οπισθοδρομεί την εξέλιξη μας. Μας έκανε να μην πιστεύουμε στα ίδια μας τα μάτια αφού είναι ολοφάνερο ότι οποιαδήποτε εξέλιξη έγινε, έγινε από ανθρώπους και όχι από ομάδες. Όπως λέει και ο  G. Orwell (για τα ολοκληρωτικά καθεστώτα) μας έκαναν να βάλουμε το "μη" μπροστά σε κάθε στίχο από τον "αφυπνιστικό" ύμνο που ακολουθεί:

Τόλμησε να γίνεις Δανιήλ,

Τόλμησε να σταθείς μόνος σου·

Τόλμησε να έχεις σταθερή πρόθεση,

Τόλμησε να την κάνεις γνωστή.

(του Philip P. Bliss, 1873)

 Ο Δανιήλ στο λάκκο των λεόντων (P. Rubens, 1615)

Χούντα

Η χούντα δεν έφυγε ποτέ. 

Εδώ είναι με σώματα αν-ασφάλειας, προβοκάτορες (στο 4'&40''), ακόμα και ύμνο έχουν...

Υπάρχει άνθρωπος που να αμφιβάλλει; Φαντάζομαι ούτε τα ζώα πλέον...

Τι μας χρειάζεται ο ανασχηματισμός;

Αλήθεια έχεις αναρωτηθεί πολύπαθε, πολυβασανισμένε και πολυβομβαρδισμένε (από τα ΜΜΕ) αναγνώστη τι μας χρειάζεται; Έχω αρκετά χρόνια στην πλάτη μου για να μπορώ και εγώ ο αργόστροφος να καταλάβω ότι ποτέ κανένας ανασχηματισμός δεν οδήγησε πουθενά. Ειδικά ο πρόσφατος ανασχηματισμός είναι ότι πιο γελοίο έχω ακούσει. Λες και το πρόβλημα μας είναι ότι κάποια υπουργεία πρέπει να αλλάξουν κεφαλή για να πάνε καλύτερα τα πράγματα! Ακόμα και ένας αγράμματος ξέρει ότι από μάπα πρώτη ύλη δεν μπορείς να φτιάξεις νόστιμο φαγητό, όσο και αν το ανασχηματίσεις. Δεν αλλάζουν τα πράγματα αν οι κεφαλές - προδότες αντ-αλλάξουν απλά καρέκλες ή αν καινούργιοι προδότες πάρουν τη θέση άλλου προδότη. Ειδικά  κάποιοι καινούργιοι προδότες δεν είναι μόνο προδότες της Ελλάδος και του λαού της αλλά και των ίδιων των αρχών τους. Ξέρετε είναι από αυτούς τους ανθρώπους με ανάλαφρη ηθική ώστε να μπορεί να αλλάζει κατά περίσταση. Ξέρετε μωρέ, αυτοί που λένε εγώ έχω αρχές, αλλά τώρα που υπουργοποιήθηκα έχω άλλες (δείτε εδώ). 

Άρα δεν είναι για εμάς ο ανασχηματισμός. Τότε για ποιον είναι; Μα για τον πολυχρονεμένο μας φυσικά και την κλίκα του. Τι θα κερδίσει ρωτάτε; Μα χρόνο φυσικά. Χρόνο που είναι απαραίτητος για όλους τους αφεντάδες μας. Ντόπιους και ξένους. Απαραίτητος όχι για να αντιστρέψει την κατάσταση. Αυτό δεν γίνεται με τίποτα, η πτώση δεν αντιστρέφεται. Ο χρόνος που θέλουν να κερδίσουν έχει να κάνει με την ηλίθια λογική τους ότι αυτοί οι γνωστικοί που ξέρουν να μετράνε, θα καταφέρουν να βρουν μια λύση. Λύση που αν βρεθεί όσο αυτοί είναι ακόμα στην εξουσία, θα καταφέρουν να κρατήσουν τις πολυαγαπημένες τους καρέκλες. Μυαλό γιοκ. Πράγμα που δεν περίμενα είναι αλήθεια από ένα μεγάλο στοχαστή - αντιεξουσιαστή - σοσιαλιστή. Θα το περίμενα από κάποιον, ας πούμε που δεν έχει καν το μυαλό να σταματήσει το ποδήλατο για να βάλει την αλυσίδα που βγήκε αλλά το κάνει εν κινήσει. Τώρα που το σκέφτομαι αυτός ο ανασχηματισμός σίγουρα έχει πολλές ομοιότητες με την εν λόγω μεγαλειώδη και προφανώς πρωτότυπη προσπάθεια για την επανατοποθέτηση της αλυσίδας εν κινήσει... Ρε μπας και φταίει που ο ποδηλάτης είναι ο ίδιος; Μπα, η ιδέα μου θα είναι αφού το δις εξ εξαμαρτείν ουκ ανδρός στοχαστού... 

Επικίνδυνη άγνοια που επιταχύνει αντί να επιβραδύνει την πτώση με αποτέλεσμα η πρόσκρουση να αποκτήσει περισσότερη ορμή, αν μου επιτρέπετε την άποψη μου.

Ξέρετε τι ακολουθεί μετά τον ανασχηματισμό; Μα φυσικά, αφού είστε γατόνια: άλλος ανασχηματισμός και άλλος και άλλος μέχρι να πέσει η κυβέρνηση. Αυτή ειδικά δεν φαίνεται διατιθεμένη να το κάνει. Δεν θα το κάνει γιατί έχει αναλάβει το δύσκολο έργο να μας σώσει. Δείξτε κατανόηση και βοηθήστε τον άμοιρο το Γιωργάκη. Μόνος του παλεύει· για εμάς. Μια στήριξη, ρε παιδιά! (εδώ)

ΥΓ. Στη φωτογραφία απεικονίζεται ένας (ανα)σχηματισμός σκύλου από κόπρανα σκύλου. Όπως και στην περίπτωση του παραπάνω ανασχηματισμού, μην αφήσετε να σας ξεγελάσει το όποιο αισθητικό αποτέλεσμα: αν τυχόν το ακουμπήσετε, πλύνετε καλά τα χέρια σας. Είναι τραβηγμένη από την έκθεση μιας φίλης εδώ στην Ολλανδία.  

Και για να μην ξεχνιόμαστε: 

Η παραβολή των Τρωγλοδυτών* (Μοντεσκιού**)

Το έχω ξαναπεί. Είναι ορισμένα πράγματα που δεν μπορούν να ειπωθούν. Κι όμως υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που μπορούν να τα περιγράψουν με μια ιστορία. Τέτοια είναι και η παρακάτω ιστορία, που όμως αξίζει τον κόπο να διαβαστεί απ' όλους μας και που κατά την δική μου άποψη θα έπρεπε να γίνεται αντικείμενο μελέτης στα σχολεία.

* Τρωγλοδύτες, αποκαλούνταν από τους αρχαίους Έλληνες εκείνοι οι λαοί που η κοινωνική τους ανάπτυξη ήταν πολύ χαμηλή και ζούσαν μέσα σε σπηλιές. Υπάρχουν αναφορές γι' αυτούς στον Ηρόδοτο.

** Μοντεσκιού: Γάλλος συγγραφέας - πολιτικός φιλόσοφος κυρίως γνωστός για τον διαχωρισμό των τριών εξουσιών. Το απόσπασμα που μεταφράζω είναι από το βιβλίο του Περσικές Επιστολές. (Το συγκεκριμένο απόσπασμα είναι κάποιες από τις επιστολές που στάλθηκαν ανάμεσα σε δύο Πέρσες φίλους)

ΕΠΙΣΤΟΛΗ X

Ο Mirza στον φίλο του Usbek, στο Erzeroum

Μόνο εσύ θα μπορούσες να με αποζημιώσεις για την απουσία του Rica, και μόνο ο Rica θα μπορούσε να με παρηγορήσει για την δικιά σου. (Ο Usbek εγκατέλειψε την Περσία για να γυρίσει τον κόσμο και ο φίλος του Rica, τον ακολούθησε.) Μας λείπεις, Usbek. Ήσουν η ψυχή της παρέας μας. Πόση βία χρειάζεται για να απαλλαγούμε από την προσκόλληση που δημιούργησε τόσο η καρδιά όσο και το μυαλό!

Συζητάμε πολύ εδώ· οι συζητήσεις μας είναι συνήθως γύρω από ηθικά ζητήματα. Χθες το αντικείμενο της συζήτησης ήταν αν οι άνθρωποι γίνονται ευτυχισμένοι με την απόλαυση και την ικανοποίηση των αισθήσεων ή με την άσκηση της αρετής. Σ' έχω ακούσει συχνά να λες ότι οι άνθρωποι γεννιούνται για να είναι ενάρετοι, και ότι η δικαιοσύνη είναι εξίσου απαραίτητη για την ύπαρξη όπως και η ίδια η ζωή. Σε παρακαλώ εξήγησε μου τι εννοείς με αυτό.

Ρώτησα γι` αυτό τους μουλάδες μας, αλλά με οδηγούν σε απόγνωση με τα ρητά τους από το Κοράνι: γιατί δεν τα συμβουλεύομαι ως γνήσιος πιστός, αλλά ως άνθρωπος, ως πολίτης, και ως πατέρας.

Σε χαιρετώ.

Isaphan, την τελευταία ημέρα της σελήνης του Saphar, 1711.

ΕΠΙΣΤΟΛΗ XI

Usbek στον Mirza, στο Ispahan

Παραιτείσαι από τις δικές σου δυνάμεις της λογικής για να δοκιμάσεις τη δική μου· καταδέχεσαι να με συμβουλευτείς· πιστεύεις ότι είμαι ικανός να σε διδάξω. Αγαπητέ μου Mirza, υπάρχει ένα πράγμα που με κολακεύει περισσότερο από την καλή γνώμη που έχεις σχηματίσει για εμένα: είναι η φιλία σου, στην οποία την οφείλω.

Για να εκπληρώσω την επιθυμία σου, δεν νομίζω ότι υπάρχει ανάγκη να χρησιμοποιήσω κάποια πολύ αφηρημένα επιχειρήματα. Ορισμένες αλήθειες δεν αρκεί να τις κάνεις να φαίνονται πειστικές: πρέπει να κάνεις τον άλλο να τις αισθανθεί. Τέτοιες είναι οι αλήθειες της ηθικής. Ίσως το παρακάτω απόσπασμα σου κάνει βαθύτερη εντύπωση από φιλοσοφικά επιχειρήματα.

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν στην Αραβία μια μικρή φυλή που ονομάζονταν Τρωγλοδύτες, απόγονοι των αρχαίων αυτών Τρωγλοδυτών, οι οποίοι, αν πιστεύαμε τους ιστορικούς, μοιάζανε περισσότερο με θηρία απ' ότι με ανθρώπους. Οι δικοί μας δεν ήταν τόσο παραμορφωμένοι όσο οι παλιοί: δεν ήταν τριχωτοί σαν αρκούδες, δεν σφυρίζανε σαν ερπετά και είχαν δύο μάτια· αλλά ήταν τόσο κακόβουλοι και κτηνώδεις, που τους έλειπε κάθε έννοια δικαιοσύνης και ισότητας.

Είχαν έναν αλλοδαπό βασιλιά, ο οποίος, στην προσπάθεια του να διορθώσει την φυσική τους κακία, τους αντιμετώπιζε με σκληρότητα· αλλά συνωμότησαν εναντίον του, τον σκότωσαν, και εξόντωσαν όλη τη βασιλική οικογένεια.

Στη συνέχεια κάνανε μια συνέλευση για να διορίσουν κυβέρνηση και μετά από πολλές διαφωνίες εξέλεξαν υπουργούς. Αλλά μόλις τους επιλέξανε άρχισαν να τους βρίσκουν ανυπόφορους· και έτσι τους δολοφόνησαν και αυτούς.

Απελευθερωμένοι από αυτό το νέο ζυγό, το έθνος αφέθηκε να κυβερνιέται μόνο από την φυσική του αγριότητα. Κάθε άνθρωπος συμφώνησε ότι δεν θα υπακούει κανέναν άλλο πια, και θα κοιτούσε αποκλειστικά το δικό του συμφέρον, χωρίς να σκέφτεται αυτό των άλλων.

Αυτή η ομόφωνη απόφαση έφερε καθολική ικανοποίηση σε όλους τους Τρωγλοδύτες. Έλεγαν: "Τι δουλειά έχω εγώ να σκοτώνομαι στη δούλεψη ανθρώπων που δεν μου είναι τίποτα; Θα σκέφτομαι μοναχά τον εαυτό μου· θα είμαι ευτυχισμένος, τι μ' ενδιαφέρει αν οι άλλοι δεν είναι; Θα παίρνω ότι χρειάζομαι και εφόσον το κάνω, δεν θα νοιάζομαι αν όλοι οι άλλοι Τρωγλοδύτες είναι δυστυχισμένοι."

Ήταν η εποχή της σποράς. Όλοι είπαν: "Θα οργώσω τόση γη για να φυτρώσει το σιτάρι που είναι απαραίτητο για την διατροφή μου. Δεν θα χρειαστώ περισσότερο· δεν θα εξαντλήσω τον εαυτό μου χωρίς λόγο."

Η γη σε αυτό το μικρό βασίλειο δεν ήταν όλη της ίδιας ποιότητας. Υπήρχαν άγονες, ορεινές περιοχές, και άλλες που βρίσκονταν σε πεδιάδα που αρδευόντουσαν από κάποια ποτάμια. Εκείνο το χρόνο έτυχε μια μεγάλη ξηρασία και όλα τα χωράφια που ήταν ψηλά δεν δώσανε καρπούς, ενώ εκείνα που μπορούσαν να ποτιστούν ήταν πολύ γόνιμα: έτσι σχεδόν όλος ο ορεινός πληθυσμός πέθανε από την πείνα εξαιτίας της σκληρότητας των άλλων, που αρνήθηκαν να μοιραστούν τη σοδειά τους.

Το επόμενο έτος έριξε πολλές βροχές. Τα ορεινά είχαν ασυνήθιστες αποδόσεις, και τα πεδινά πλημμύρισαν. Για δεύτερη φορά λοιμοκτόνησε ο μισός πληθυσμός· αλλά οι άμοιροι φουκαράδες ανακάλυψαν ότι οι άλλοι ήταν τόσο σκληροί όσο οι ίδιοι την προηγούμενη χρονιά.

Ένας από τους επιφανείς πολίτες της χώρας είχε μια πολύ όμορφη γυναίκα. Ο γείτονάς του την ερωτεύτηκε και την απήγαγε. Αυτό προκάλεσε μεγάλη διαμάχη, και μετά από πολλές προσβολές και μάχες συμφώνησαν να τηρήσουν την απόφαση ενός Τρωγλοδύτη ο οποίος, όσο είχε διαρκέσει η Δημοκρατία, είχε μια σημαντική επιρροή. Πήγαν σε αυτόν θέλοντας να παρουσιάσουν τα επιχειρήματα τους. "Τι με νοιάζει εμένα," είπε, "αν αυτή η γυναίκα ανήκει σε εσένα ή στον άλλο; Πρέπει να οργώσω την γη μου· Δεν πρόκειται να χάσω τον καιρό μου με τις φιλονικίες σας, και κοιτάζοντας τις υποθέσεις σας ενώ παραμελώ τις δικές μου. Παρακαλώ αφήστε με στην ησυχία μου και μην με προβληματίζετε άλλο με τους καυγάδες σας." Και αφήνοντας τους πήγε να εργαστεί στο χωράφι του. Ο απαγωγέας, που ήταν και δυνατότερος, ορκίστηκε ότι θα προτιμούσε να πεθάνει παρά να παραδώσει την γυναίκα, και ο άλλος νικημένος από την αδικία του γείτονα και την σκληρή συμπεριφορά του επιδιαιτητή, επέστρεφε απελπισμένος στο σπίτι του όταν συνάντησε μια ωραία νέα γυναίκα που επέστρεφε από την πηγή. Δεν είχε πλέον γυναίκα· την βρήκε όμορφη, και ακόμα ομορφότερη όταν έμαθε ότι ήταν η γυναίκα του ανθρώπου που είχε προτείνει ως επιδιαιτητή, και που αποδείχτηκε τόσο αναίσθητος στην δυστυχία του. Την πήρε λοιπόν μαζί του στο σπίτι του.

Υπήρχε ένας άλλος άνθρωπος, που είχε ένα αρκετά παραγωγικό κομμάτι γης, το οποίο με κόπο είχε καλλιεργήσει.  Δύο από τους γείτονες ένωσαν τις δυνάμεις τους, τον έδιωξαν από το σπίτι, και πήραν την γη του. Κάνανε μια συμμαχία να βοηθάει ο ένας τον άλλο ενάντια σε κάθε επίδοξο σφετεριστή, και κατάφεραν πράγματι να δώσουν αμοιβαία προστασία για αρκετούς μήνες. Αλλά ο ένας από τους δύο, βαρέθηκε να μοιράζεται κάτι που θα μπορούσε να το έχει ολόκληρο ο ίδιος, σκότωσε τον άλλο, και έγινε ο μοναδικός ιδιοκτήτης του χωραφιού. Η βασιλεία του ήταν σύντομη: δύο άλλοι Τρωγλοδύτες ήρθαν και του επιτέθηκαν. Ανακάλυψε ότι μόνος του ήταν πολύ αδύναμος για να αμυνθεί, και δολοφονήθηκε.

Ένας άλλος Τρωγλοδύτης που δεν είχε σχεδόν τίποτα να φορέσει είδε κάποιον να πουλάει μαλλί. Ζήτησε να μάθει την τιμή του. Ο πωλητής είπε στον εαυτό του: "Κανονικά θα περίμενα να πάρω γι' αυτό το μαλλί περίπου όσα θα χρειαζόμουν για να αγοράσω δύο οκάδες σιτάρι· αλλά θα το πουλήσω τέσσερις φορές παραπάνω, ώστε να πάρω οκτώ." Δεν υπήρχε εναλλακτική, και η τιμή πληρώθηκε. "Ωραία", είπε ο πωλητής, "τώρα θα αγοράσω σιτάρι."

"Τι είπες;" ανταπάντησε ο αγοραστής, "Θέλεις σιτάρι; Έχω λίγο να σου πουλήσω. Αλλά η τιμή μάλλον θα σε εκπλήξει. Πρέπει να γνωρίζετε ότι είναι πολύ ακριβό, και υπάρχει λιμός σχεδόν παντού. Αν μου επιστρέψεις τα λεφτά μου, θα σου δώσω μια οκά: αλλιώς δεν θα σου δώσω ακόμα και αν πέθαινες από την πείνα."

Εν τω μεταξύ μια τρομερή ασθένεια εξαπλώθηκε στην περιοχή. Ένας ειδικευμένος γιατρός ήρθε από μια γειτονική χώρα, και κούραρε με τέτοια ικανότητα που θεράπευσε όλους τους ασθενείς που πήγαν σ`αυτόν. Όταν η επιδημία σταμάτησε, πήγε σε όλους τους πρώην ασθενείς του για να ζητήσει την αμοιβή του, αλλά δεν εισέπραξε παρά μόνο αρνήσεις. Επέστρεψε στην χώρα του κουρασμένος από το μεγάλη του προσπάθεια και το ταξίδι. Αλλά σύντομα άκουσε ότι η ίδια ασθένεια ξαναχτύπησε , και ότι ο αριθμός των θυμάτων ήταν ακόμα μεγαλύτερος στον αχάριστο αυτό λαό. Αυτή τη φορά ήταν οι Τρωγλοδύτες που πήγαν σ' αυτόν. "Φύγετε!" τους είπε, "γιατί είστε άδικοι. Στις ψυχές σας υπάρχει ένα δηλητήριο το οποίο είναι πιο θανατηφόρο από αυτό που χρειάζεστε θεραπεία. Δεν αξίζετε να έχετε θέση σ' αυτή τη γη, επειδή δεν έχετε ανθρωπιά, και οι κανόνες τις ισότητας σάς είναι άγνωστοι. Νομίζω ότι θα προσέβαλα τους θεούς, που σας τιμωρούν, αν αντιστεκόμουν στο δίκαιο θυμό τους."

Erzeroum, την 3η του δεύτερου φεγγαριού  της Jomada, 1711.

ΕΠΙΣΤΟΛΗ XII

Usbek στον ίδιο, στο Ispahan

Είδες, αγαπητέ μου Mirza, πώς οι Τρωγλοδύτες εξαφανίστηκαν από την κακία τους, και πέσανε θύματα της ίδιας τους της αδικίας. Απ' όλες τις οικογένειες που υπήρχαν, μόνο δύο παρέμειναν, και ξέφυγαν την εθνική συμφορά. Υπήρξαν δύο πολύ αξιόλογοι άνδρες σ' αυτή τη χώρα. Ήταν ανθρώπινοι· καταλάβαιναν τι είναι η δικαιοσύνη· και ήταν λάτρεις της αρετής. Ενωμένοι τόσο από την ακεραιότητα της καρδιάς τους όσο και από τη διαφθορά των άλλων, είδαν την γενική ερήμωση και αισθάνθηκαν μόνο οίκτο: ο οποίος ήταν ακόμα ένας δεσμός ανάμεσα τους.  Δούλεψαν με την ίδια φροντίδα για το κοινό όφελος· δεν είχαν διαφωνίες εκτός από εκείνες που οφείλονταν στην τρυφερή και στοργική φιλία τους· και σε ένα απομονωμένο τμήμα της χώρας, απομονωμένοι από τους συμπατριώτες τους, που ήταν ανάξιοι για παρέα τους, ζήσανε μια ήσυχη και ευτυχισμένη ζωή. Η γη φαινόταν να αποδίδει καρπούς από μόνη της, καλλιεργούμενη από αυτά τα ενάρετα χέρια.

Αγαπούσαν τις γυναίκες τους, οι οποίες τους λάτρευαν. Η μόνη τους φροντίδα δόθηκε στην ενάρετη εκπαίδευση των παιδιών τους. Περιέγραφαν στα παιδιά τους συνεχώς τις δυστυχίες των συμπατριωτών τους, αφήνοντας την αθλιότητα τους να είναι ένα παράδειγμα γι 'αυτά. Πάνω απ' όλα, τους έκαναν να διαπιστώσουν ότι το συμφέρον του ατόμου μπορούσε πάντα να βρεθεί στο κοινό συμφέρον· ότι η επιθυμία να αποκοπείς από αυτό είναι το ίδιο με το να θέλεις να καταστρέψεις τον εαυτό σου· ότι η αρετή δεν είναι κάτι που μας κοστίζει τα πάντα, και δεν θα έπρεπε να μας φαίνεται σαν μια κοπιαστική εξάσκηση· και ότι η δικαιοσύνη στους άλλους είναι φιλανθρωπία στους εαυτούς μας.

Σύντομα απολάμβαναν την ανταμοιβή των ενάρετων γονέων, η οποία συνίσταται στο να έχουν παιδιά που τους μοιάζουν. Η νέα γενιά που μεγάλωσε μπροστά στα μάτια τους αυξήθηκε μέσω ευτυχισμένων γάμων. Και καθώς μεγάλωναν οι αριθμοί τους παρέμειναν στενά συνδεδεμένοι, και η αρετή, αντί να γίνεται ασθενέστερη ανάμεσα στο πλήθος, ενισχύονταν από τον μεγαλύτερο αριθμό των παραδειγμάτων. 

Ποιος μπορεί τώρα να περιγράψει την ευτυχία αυτών των Τρωγλοδυτών; Μια τέτοια φυλή ανθρώπων είναι βέβαιο ότι θα λατρευόταν από τους θεούς. Μόλις άνοιξαν τα μάτια τους και γνώρισαν τους θεούς, έμαθαν να τους φοβούνται, και η θρησκεία εμφανίστηκε, για να απαλύνει κάθε τραχύτητα στους τρόπους που είχε περισσέψει από την φύση.

Εγκαθίδρυσαν γιορτές για την τιμή των θεών. Οι νέοι και τα κορίτσια, στολισμένα με λουλούδια, τους τιμούσαν με χορό και μουσική. Ακολουθούσαν τα συμπόσια, και η χαρά κυβερνούσε ισότιμα με την λιτότητα. Ήταν σε αυτές τις συναθροίσεις που η αθωότητα του χαρακτήρα εκδηλωνόταν. Εκεί οι νέοι ανακάλυπταν πως να δώσουν τις καρδιές τους, και πως να λαμβάνουν το δώρο· εκεί η παρθενική λεπτότητα, το κοκκίνισμα, έκανε μια εξομολόγηση με την δύναμη της έκπληξης, αλλά γρήγορα επικυρωνόταν από την συναίνεση των γονιών· και εκεί οι στοργικές μητέρες έπαιρναν ευχαρίστηση προβλέποντας μια τρυφερή και πιστή ένωση από μακρυά.

Πηγαίναν στο ναό να ζητήσουν τη χάρη των θεών: όχι τα βάρη του πλούτου και του πλεονασμού, γιατί τέτοιες επιθυμίες ήταν ανάξιες για τους ευτυχισμένους Τρωγλοδύτες· ήταν ανίκανοι να τα επιθυμήσουν εκτός αν ήταν για τους συμπατριώτες τους. Ερχόντουσαν στο ναό μόνο για να ζητήσουν την υγεία του πατέρα τους, την ενότητα στα αδέλφια τους, την στοργή των γυναικών τους, την αγάπη και την υπακοή των παιδιών τους. Τα νεαρά κορίτσια πρόσφεραν την τρυφερή θυσία των καρδιών τους, και δεν ζητούσαν καμιά χάρη πλην του να είναι ικανές να κάνουν έναν Τρωγλοδύτη ευτυχισμένο.

Το βράδυ, καθώς τα κοπάδια επέστρεφαν από τα λιβάδια και τα κουρασμένα βόδια έφερναν πίσω τα υνιά, μαζευόντουσαν όλοι μαζί και κατά τη διάρκεια ενός απλού γεύματος θα τραγουδούσαν για τις αδικίες των πρώτων Τρωγλοδυτών, την θλιβερή τους μοίρα, την αναγέννηση της αρετής με την νέα γενιά και την ευτυχία της. Γιόρταζαν το μεγαλείο των θεών, την σταθερότητα με την οποία απένειμαν την χάρη τους σε αυτούς που προσεύχονται, και το αναπόφευκτο της οργής τους προς αυτούς που δεν τους φοβούνται. Περιέγραφαν της χαρές της βουκολικής ζωής και την ευτυχία που έδινε μια κατάσταση η οποία ήταν πάντα στολισμένη με αθωότητα. Λίγο μετά θα εγκατέλειπαν τους εαυτούς τους σε έναν ύπνο που δεν διακοπτόταν ποτέ από φροντίδες ή άγχη. 

Η φύση προμήθευε με αφθονία τόσο τις επιθυμίες όσο και τις ανάγκες τους. Σε αυτή την χαρούμενη χώρα, η απληστία ήταν κάτι άγνωστο. Έδιναν ο ένας στον άλλο δώρα, και αυτός που έδινε σκεφτόταν ότι αυτός είχε το πλεονέκτημα. Το έθνος των Τρωγλοδυτών θεωρούσε τους εαυτούς τους ως μέλη μιας οικογένειας· τα κοπάδια ήταν πάντα αναμεμιγμένα μεταξύ τους, και  το μόνο που δεν τους απασχολούσε ήταν να τα ξεχωρίσουν.

Erzeroum, την 6η του δεύτερου φεγγάρι της Jomada, 1711

ΕΠΙΣΤΟΛΗ XIII

Usbek στον ίδιο

Δεν θα μπορέσω ποτέ να σου πω ένα αρκετά σχετικά με την αρετή των Τρωγλοδυτών. Ένας από αυτούς είπε μια μέρα, "Αύριο είναι η σειρά του πατέρα μου να οργώσει το χωράφι· θα ξυπνήσω δύο ώρες πριν από αυτόν, και όταν έρθει θα το βρει οργωμένο."

Ένας άλλος είπε στον εαυτό του, "Νομίζω ότι στην αδελφή μου αρέσει ένας νεαρός Τρωγλοδύτης. Θα πρέπει να μιλήσω με τον πατέρα μου γι 'αυτό, να τον πείσω να κανονίσει το γάμο."

Ένας άλλος, έφερε την είδηση ότι ληστές είχαν κλέψει ζώα απ' το κοπάδι του. "Θυμώνω, γιατί ανάμεσα στα ζώα ήταν και μια λευκή αγελαδίτσα που ήθελα να προσφέρω στους θεούς."

Έναν άλλο τον άκουσαν να λέει ότι είχε δεσμευθεί να πάει στο ναό να ευχαριστήσει τους θεούς γιατί ο αδελφός του, το οποίο αγαπούσε ο πατέρας του και ο ίδιος πολύ, είχε ανανήψει από βαριά ασθένεια.

Ή πάλι: "Σ' ένα χωράφι από αυτά που γειτνιάζουν με του πατέρα μου, οι καλλιεργητές του όλη την ημέρα εκτίθενται σε θερμότητα του ήλιου. Θα πάω να φυτέψω μερικά δέντρα εκεί έτσι ώστε αυτοί οι φτωχοί άνθρωποι να μπορούν να ξαποστάσουν στη σκιά."

Κάποια μέρα, όταν κάποιοι Τρωγλοδύτες ήταν μαζεμένοι, κάποιος από τους παλιούς ανέφερε κάποιον νεαρό τον οποίο υποπτευόταν ότι είχε κάνει κάτι κακό, και τον μέμφθηκε. "Δεν πιστεύουμε ότι έκανε τέτοιο πράγμα", είπαν οι νεαρότεροι, "αλλά αν το έκανε, είθε να είναι ο τελευταίος από την οικογένεια του που θα πεθάνει!"

Σε κάποιον έφεραν την άσχημη είδηση ότι ξένοι είχαν ληστέψει το σπίτι του και πήραν τα πάντα μαζί τους. "Αν δεν ήταν άδικοι," απάντησε, "εύχομαι οι θεοί να τους αφήσουν να τα χρησιμοποιήσουν για περισσότερο καιρό απ' όσο το έκανα εγώ."

Όλη αυτή η καλή τύχη παρατηρήθηκε με ζήλεια. Οι γείτονες λαοί συναντήθηκαν και αποφάσισαν, με προφάσεις να τους κλέψουν τα ζώα. Μόλις μάθανε οι Τρωγλοδύτες τα σχέδια τους στείλανε αντιπροσωπεία να τους συναντήσει για να τους δώσει το παρακάτω μήνυμα:

"Τι σας κάναμε; Κλέψαμε μήπως τις γυναίκες σας, τα γελάδια σας, ή μήπως λεηλατήσαμε τις χώρες σας; Όχι: είμαστε δίκαιοι, και φοβόμαστε τους θεούς. Τότε τι θέλετε από εμάς; Θέλετε μαλλί για να φτιάξετε ρούχα; Θέλετε γάλα ή μήπως τα φρούτα που παράγουμε; Αφήστε τα όπλα σας και εμείς θα σας τα δώσουμε. Αλλά ορκιζόμαστε, σε ότι πιο ιερό, ότι αν εισβάλετε στη γη μας με εχθρικές διαθέσεις, θα σας θεωρήσουμε άδικους, και θα σας φερθούμε όπως στα άγρια θηρία."

Αυτή η ομιλία έγινε δεκτή με περιφρόνηση. Και, πιστεύοντας ότι οι Τρωγλοδύτες δεν είχαν κανένα μέσο άμυνας εκτός από την αθωότητά τους, οι βάρβαροι εισέβαλαν στην επικράτειά τους.

Αλλά οι Τρωγλοδύτες ήταν καλά προετοιμασμένοι για να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους. Έβαλαν τις συζύγους και τα παιδιά στο κέντρο. Η φρίκη τους προέρχονταν από την αδικία των εχθρών τους, και όχι από τον αριθμό τους. Μια νέα μορφή πάθους κυρίευσε την καρδιά τους: ένας ήθελε να πεθάνει για τον πατέρα του, άλλος για την γυναίκα του και τα παιδιά του· κάποιος για τα αδέλφια του, άλλος για τους φίλους του· και όλοι τους για το έθνος των Τρωγλοδυτών. Μόλις κάποιος έπεφτε νεκρός, την θέση του έπαιρνε κάποιος άλλος, που εκτός από τον κοινό αγώνα, είχε έναν επιπλέον λόγο να πολεμήσει· για να εκδικηθεί και το θάνατο του συμπατριώτη του.

Τέτοια ήταν η μάχη ανάμεσα στην αδικία και την αρετή. Αυτοί οι δειλοί που δεν ήθελαν τίποτα άλλο παρά λεηλασία, δεν ντραπήκανε να υποχωρήσουν τρέχοντας, και νικήθηκαν από την αρετή των Τρωγλοδυτών που δεν τους άγγιξε καθόλου.

Erzeroum, την 9η του δεύτερου φεγγαριού της Jomada, 1711

ΕΠΙΣΤΟΛΗ XIV

Usbek στον ίδιο

Καθώς το έθνος  τους αυξάνονταν καθημερινά, οι Τρωγλοδύτες σκέφτηκαν ότι θα ήταν σωστό να διαλέξουν κάποιον για βασιλιά. Συμφώνησαν ότι το στέμμα θα έπρεπε να δοθεί στον πιο δίκαιο ανάμεσα τους. Η επιλογή τους ήταν ομόφωνη και έπεσε σ' έναν ηλικιωμένο που τα χρόνια του και η αρετή του τον έκαναν σεβαστό. Δεν είχε θελήσει να παρευρεθεί στη συγκέντρωση· είχε αποσυρθεί στο σπίτι του με την καρδιά σφιγμένη από θλίψη.

Έστειλαν αντιπροσώπους για να τον πληροφορήσουν ότι ήταν η επιλογή τους. "Θεός φυλάξει," απάντησε, "που θα κάνω τέτοιο κακό στους Τρωγλοδύτες, και ότι σκεφτήκανε ότι δεν υπάρχει δικαιότερος ανάμεσα τους από εμένα! Μου φέρνετε το στέμμα, και αν επιμείνετε απολύτως να το φορέσω θα το κάνω. Αλλά να είστε σίγουροι ότι θα πεθάνω από θλίψη, έχοντας δει όταν γεννήθηκα τους Τρωγλοδύτες ελεύθερους, και τώρα να τους βλέπω υπηκόους." Καθώς μιλούσε δάκρυα άρχισαν να κυλούν στα μάγουλα του. "Δυστυχισμένη μέρα!" είπε, "και γιατί έζησα τόσο πολύ;" Και μετά φώναξε με αυστηρή φωνή: "Καταλαβαίνω αρκετά καλά τι συμβαίνει Τρωγλοδύτες! Η αρετή σας άρχισε να σας γίνεται βάρος. Στην τωρινή κατάσταση σας, χωρίς κυβερνήτη, είναι απαραίτητο για εσάς να είστε ενάρετοι σε πείσμα του εαυτού σας. Αλλιώς δεν θα μπορούσατε να συνεχίσετε να ζείτε, και θα πέφτατε στις δυστυχίες των προγόνων σας. Αλλά αυτή η επιβολή σας μοιάζει πολύ σκληρή. Θα προτιμούσατε να είστε υπήκοοι σε ένα βασιλιά, και να υπακούτε τους νόμους του, πράγμα που θα ήταν λιγότερο άκαμπτο από τα έθιμα σας. Ξέρετε ότι μετά θα είστε σε θέση να ικανοποιήσετε τις φιλοδοξίες σας, να συγκεντρώσετε πλούτο, και να ζήσετε τεμπέλικα μέσα σε εξευτελιστικές ανέσεις· ώστε, εφόσον δεν πέσετε στα χειρότερα εγκλήματα, να μην έχετε ανάγκη την αρετή." Σταμάτησε για λίγο, και τα δάκρυα του τώρα έτρεχαν ποτάμι. "Και τι είναι αυτό που περιμένετε από εμένα; Πως μπορώ εγώ να διατάξω έναν Τρωγλοδύτη να κάνει οτιδήποτε; Θα προτιμούσατε να κάνει μια ενάρετη πράξη επειδή θα του το πω εγώ, ενώ θα μπορούσε να την κάνει χωρίς εμένα, εξαιτίας της φυσικής του κλίσης; Ω Τρωγλοδύτες! Βρίσκομαι στο τέλος της ζωής μου, το αίμα μου έχει παγώσει στις φλέβες μου, σύντομα θα δω τους ευλογημένους σας προγόνους: γιατί θέλετε να τους λυπήσω, και να είμαι αναγκασμένος να τους φέρω τη θλιβερή είδηση ότι έχετε υποταχθεί σε άλλο δίκαιο από εκείνο της αρετής;"

Erzeroum, τη 10η του δεύτερου φεγγαριού της Jomada, 1711.

ΥΓ. Η πρώτη φωτογραφία είναι πίνακας του Κορεάτη ζωγράφου Lee Jeong , 16ος αιώνας, με τίτλο “Pungjuk” ("Μπαμπού ταλαντευόμενο στον αέρα") ενώ η επόμενη είναι τρεις πίνακες: Kim Jeong-hee,  “Yeomhwachwisil” , Kim Hong-do, “Baekmae”  και Shim Sa-jeong, “Ohsanggojeol”

Από εδώ όπου μεταξύ των άλλων αναφέρεται: "Αυτά τα τέσσερα 'ευγενή' φυτά (Χρυσάνθεμο, μπαμπού, ορχιδέα και άνθος δαμασκηνιάς) και τα χαρακτηριστικά τους λέγεται ότι έχουν κάτι κοινό με την ανθρώπινη αρετή: δικαιοσύνη, δύναμη, αγνότητα και σεμνότητα."

Για όποιον έχει την όρεξη ένα ποίημα εδώ και μια ταινία εδώ.