Για την Πλήξη

Αγαπητέ αναγνώστη/-ρια,

όπως μπορείς να δεις και στο ποίημα του Μπωντλαίρ που έχω αναρτήσει στο άλλο μου ιστολόγιο, αυτός ο υπέροχος ποιητής πίστευε ότι η πλήξη/ανία είναι το χειρότερο τέρας που υπάρχει στον άνθρωπο.
Ο Πασκάλ έλεγε: " Όλη η δυστυχία των ανθρώπων προέρχεται από ένα και μόνο πράγμα, από το ότι δεν μπορούν να καθίσουν ήσυχοι σ'ένα δωμάτιο".
O Όσκαρ Ουάιλντ έγραψε στο Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέι: "Το μοναδικό απαίσιο πράγμα στον κόσμο είναι η πλήξη Ντόριαν. Είναι το μοναδικό αμάρτημα για το οποίο δεν υπάρχει συγχώρεση."
Που οφείλεται όμως η πλήξη και πως προκαλεί την δυστυχία είναι τα ερωτήματα που θα απασχολήσουν (επιφανιακά ίσως, αλλά πάντα με σκοπό να αποτελέσουν τροφή για την σκέψη) την σημερινή μου ανάρτηση.

Ας αρχίσουμε από τον ορισμό της πλήξης/ανίας:
πλήξη η : δυσάρεστο συναίσθημα ανίας, βαρεμάρας
Εξετάζοντας και τον ορισμό της ανίας βρίσκουμε ήδη τις πηγές της:
ανία η : δυσάρεστο συναίσθημα που δημιουργείται από την έλλειψη ενδιαφέρουσας απασχόλησης ή από τη μονότονη επανάληψη των ίδιων εντυπώσεων, γεγονότων, πράξεων·

Ας τις εξετάσουμε ξεχωριστά αρχίζοντας από την δεύτερη δηλ. την μονότονη επανάληψη των ίδιων εντυπώσεων, πράξεων, γεγονότων. Είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της εποχής μας η επανάληψη. Ο "μοντέρνος" τρόπος ζωής, που ειδικά στις πόλεις μας επιβάλλεται, προκαλεί πλήξη. Σκεφτείτε: δουλειά, γραφείο, σπίτι, τηλεόραση, ύπνος και ξανά από την αρχή.
Όμως η "φυγή" από την ζωή και αν θέλετε από τις απολαύσεις τις (πχ. μοναστική ζωή) είναι δυνατόν να είναι λύση; Τότε ο άνθρωπος θα βρισκόταν στην καρδιά αυτού που ο Βαλερύ ονομάζει "η απόλυτη ανία του ζειν" και ότι αυτό θα "σταματούσε ακαριαία την καρδιά". Το άλλο άκρο, ένας αχαλίνωτος, ανήθικος βίος γεμάτος απολαύσεις θα οδηγούσε πάλι σε πλήξη ή έστω σ'ένα δυσάρεστο συναίσθημα! "Αρκετά, σταματήστε, δεν είναι πια τόσο ευχάριστο, όσο ήταν πριν", λέει ο δούκας του Μαντού στους μουσικούς, στην αρχή του La Nuit des Rois (Η Νύχτα των Βασιλέων - Shakespeare). Μια αμετάβλητη απόλαυση δεν μπορεί να γίνεται συνεχώς αισθητή σαν πληρότητα. Ο ίδιος ο Δον Ζουάν κουράζεται κάποια μέρα να κατακτά συνεχώς γυναίκες. Η Σιμόν ντε Μπωβουάρ, από την οποία δανείστηκα πολλά γι' αυτήν την ανάρτηση, λέει ότι "οι ακίνητοι παράδεισοι δεν μας υπόσχονται παρά μια αιώνια πλήξη".

Ας πάμε όμως να δούμε και τον άλλο λόγο της πλήξης, την έλλειψη ενδιαφέροντος. Ο Σοπενάουερ χρησιμοποίησε την πλήξη για να καταδείξει την ματαιότητα της ανθρώπινης ζωής. "Έβρισκα ότι κανένας σκοπός δεν άξιζε τον κόπο για καμμιά προσπάθεια" λέει ο ήρωας του Μπενζαμέν Κονστάν. Προσωπικά πιστεύω όμως ότι η ματαιότητα αυτή είναι απαραίτητη για να μας δείξει την ασημαντότητά μας. Μια ασημαντότητα που δεν μπορεί να οδηγήσει στην αδιαφορία γιατί ακόμα και ένα μικρό παιδί που πεισμώνοντας αποτραβιέται σε μια γωνιά και λέει: "δεν μ' ενδιαφέρει τίποτα πια", σε λίγο θα αρχίσει να στριφογυρνάει, κοιτώντας γύρω του αφού αρχίζει και βαριέται. Βλέπετε ο άνθρωπος είναι ένα ανήσυχο όν. Ο άνθρωπος προσπαθεί να αποφύγει την έλλειψη ενδιαφέροντος. Ακόμα και με ανορθόδοξους τρόπους, για παράδειγμα δουλεύοντας πολύ σκληρά ή με ακριβά χόμπυ. Κάνοντας φίλους στο facebook, ή κουτσομπολεύοντας. Η σύχρονη ψυχολογία την συνδέει με τα ναρκωτικά και με τον τζόγο. Και όλα αυτά απλώς για να ξεχνιέται και να μπορεί να συνεχίζει. Μπορεί να κάνει οτιδήποτε αρκεί να μην σκεφτεί την ματαιότητα των πραγμάτων και να μην νιώσει αυτό το απαίσιο συναίσθημα της πλήξης (που όλοι μας γνωρίζουμε, όπως καταλήγει και ο Μπωντλαίρ στο ποίημα που προανέφερα). Αυτός ίσως είναι και ο λόγος που ο άνθρωπος είναι υπέρβαση. Θέτει στόχους τους οποίους φτάνει και ξεπερνά. Και τους ξεπερνά όχι μόνο αναλογιζόμενος αυτοσαρκαστικά "γιατί ως εδώ και όχι παραπάνω;", αλλά κυρίως γιατί (όπως μας έχει περιγράψει πολλάκις η λογοτεχνία) ο άνθρωπος που μόλις πέτυχε τον στόχο τον οποίο είχε με πάθος επιδιώξει, νιώθει απογοήτευση. Για παράδειγμα, ο Καζαντζάκης, γράφοντας την συνέχεια της Οδύσσειας βάζει τον Οδυσσέα αφού γύρισε επιτέλους στην Ιθάκη και αφού αποκατέστησε την τάξη, να αναχωρεί αμέσως (τρεις μέρες μετά) για νέες περιπέτειες...

Θα έλεγα ότι ίσως η πλήξη αποτελεί το καθοριστικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Χάιντεγκερ λέει ότι "η πλήξη είναι συνυφασμένη με την έλλειψη νοήματος στη ζωή, πράγμα που οδηγεί στο υπαρξιακό άγχος". Είναι ένα χαρακτηριστικό που μας σπρώχνει μπροστά, μας καλεί να ψάξουμε, να κάνουμε κάτι όχι όμως απλώς για να το κάνουμε, αλλά για να μάθουμε. Η μάθηση είναι αντίστροφως συσχετιζόμενη με την πλήξη. Να βρούμε, να ανακαλύψουμε την αλήθεια λοιπόν. Που θα βρούμε όμως την αλήθεια του ανθρώπου αν δεν την ψάξουμε μέσα μας; Γι' αυτό και η εσκεμμένη αποφυγή της ενδοσκόπησης δεν εξαφανίζει το πρόβλημα, αντιθέτως είναι η πηγή πολλών κακών για τον άνθρωπο, όπως είδαμε. Μπορεί να μας παρακινεί να προχωρήσουμε, αλλά από την άλλη μας παίζει σαν μαριονέττα η οποία δεν διαθέτει δικιά της βούληση και θέληση. Γιατί η αμάθεια κάνει τον άνθρωπο άβουλο ον.

Ο Καντίτ (Βολταίρος) μας παρακινεί "να καλλιεργήσουμε τον κήπο μας". Αυτό για εμένα σημαίνει να "σκαλίσουμε" και μετά "να φυτέψουμε όμορφα και χρήσιμα λουλούδια" στον εσωτερικό μας κόσμο όχι απλά για να αποφύγουμε την πλήξη αλλά γιατί έτσι ισχυροποιούμε ή καλύτερα αναπτύσσουμε την θέληση και την βούλησή μας. "Ο σοφός είναι και αυτός ένας άνθρωπος ανάμεσα στους ανθρώπους και η ίδια η σοφία του είναι η βούληση του." (Σιμόν ντε Μπωβουάρ)

Πηγές:
Πύρρος και Κινέας - Σιμόν ντε Μπωβουάρ
wikipedia - boredom
Heidegger - Wat is Metafysica?