Βίος ανεξέταστος και φιλοσοφία

Η φιλοσοφία προήλθε από την ανάγκη του ανθρώπου να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα του τύπου: από που ερχόμαστε, που πάμε, ποιο το νόημα της ζωής κοκ. Όταν φιλοσοφούμε δημιουργούμε ερωτήματα στον εαυτό μας.


Σε ένα κείμενο του Πασκάλ με τίτλο: "Η δυσαναλογία του ανθρώπου" (No. 72 στα αγγλικά εδώ) δίνεται με εκπληκτικό τρόπο η θέση του ανθρώπου στο σύμπαν. Όπως ο άνθρωπος είναι ένα μηδενικό μπροστά στο σύμπαν, έτσι ακριβώς είναι ο μικρόκοσμος σε σχέση με τον άνθρωπο. Με αυτό ο Πασκάλ καταδυκνύει την δυσαναλογία του ανθρώπου και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι εξαιτίας αυτής της κατάστασης μας δεν θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε ποτέ κάτι τόσο δυσανάλογο με εμάς. Γι' αυτό υποστηρίζει ότι οι επιστήμες είναι τόσες πολλές και η κάθε μία από αυτές έχει πάρα πολλά παρακλάδια. Το ίδιο συμβαίνει και με την επιστήμη της φιλοσοφίας.


Ο Μονταίνιος είχε υποψιαστεί αυτήν την παγίδα της φιλοσοφίας και είχε ξεχωρίσει τους φιλοσόφους σε τρεις κατηγορίες (σέκτες): Σε αυτούς "που έχουν βρει, αυτούς που δεν μπορούν να βρουν και αυτοί που είναι ακόμα στο ψάξιμο." Πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η άποψη του Αυγουστίνου ο οποίος κάνει περίπου την ίδια διάκριση αλλά χρησιμοποιώντας ως κριτήριο την εκάστοτε "φιληδονία" της κάθε σέκτας, δηλαδή την ηδυπάθεια, την περηφάνια και την περιέργεια. Την ίδια καχυποψία δείχνει και ο Πεσσόα σε αυτό εδώ το ποίημα.


Ένα απόσπασμα από την Μπαχάβα Γκίτα (Bhagavad Gita XVIII, 20-22 κείμενο και σχολιασμός στα αγγλικά εδώ) μας δείχνει τους τρεις τρόπους θεώρησης των πραγμάτων:

Όταν κάποιος βλέπει Αιωνιότητα σε όλα τα πράγματα που παρέρχονται και Άπειρο στα πεπερασμένα, τότε αυτός έχει καθαρή γνώση.

Αλλά αν κάποιος απλά βλέπει την διαφορετικότητα των πραγμάτων, με τις διαιρέσεις τους και τους περιορισμούς τους, τότε αυτός έχει ακάθαρτη γνώση.

Και αν κάποιος βλέπει ένα πράγμα με ιδιοτέλεια σαν αυτό να ήταν τα πάντα, ανεξάρτητο από το ΕΝΑ και τα πολλά, τότε αυτός είναι στα σκοτάδια της άγνοιας.

Εξαιρετική βρήκα και την επεξήγηση του Juan Mascaro πάνω στο προηγούμενο κείμενο:

Όλα τα πράγματα στη γη, από ένα λουλούδι ως και τον άνθρωπο, μπορούν να αποτελούν αντικείμενα αγάπης ή ενατένισης (διαλογισμού), αντικείμενα διανοητικού ενδιαφέροντος, και αντικείμενα προς κτήση. Στην πρώτη περίπτωση μας δίνουν την χαρά του Άπειρου· στη δεύτερη μας δίνουν την γνώση η οποία είναι δύναμη· και στην τρίτη μας δίνουν τις αλυσίδες που μας δένουν στην ύλη, μας τραβούν προς την σκοτεινιά του θανάτου, στην αθλιότητα του ανταγωνισμού για δύναμη αντί για την συνεργασία για ανιδιοτελή χαρά.

Φτάνουμε όπως χαρακτηριστικά λέει και ο Τρισμέγιστος στο σημείο όπου "το σύμπαν (ή ο Θεός αν θέλετε) είναι μια άπειρη σφαίρα της οποίας το κέντρο είναι παντού ενώ η περιφέρεια πουθενά." Το περιορισμένο (ο άνθρωπος) δεν μπορεί να κατανοήσει το Άπειρο. Όμως αναλογιζόμενοι όλα αυτά (τις δυο αβύσσους πάνω μας και κάτω μας) και καθώς η περιέργεια μας μεταβάλλεται σε θαυμασμό, θα είμαστε όλο και περισσότερο διατεθειμένοι να τα θωρούμε όλα αυτά σιωπαίνοντας, παρά να τα ερευνούμε.

Αν λοιπόν το νόημα της ζωής δεν είναι στα δικά μας μέτρα για να το ερευνήσουμε - ή όπως λέει και ένας γνωστός: "Δεν υπάρχει νόημα στη ζωή. Βρίσκεσαι εδώ γιατί οι γονείς σου έκαναν σεξ. Τελεία."- τότε τι θα έπρεπε να είναι η φιλοσοφία και ποιο το αντικείμενο της; Ποια είναι τα ερωτήματα στα οποία μπορούμε να βρούμε απάντηση;

Υπάρχει ένα ακόμα άπειρο το οποίο δεν ανέφερα: Η άβυσσος που βρίσκεται όχι πάνω μας, ούτε κάτω μας. Υπάρχει η άβυσσος μέσα μας. Και είναι αχαρτογράφητη. Ο Σωκράτης έλεγε (Πλάτων, Απολογία): "Ό ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτὸς ἀνθρώπῳ". Αυτός που δεν ψάχνει τον εαυτό του είναι ένας σκλάβος των καταστάσεων. Ο αναζητητής φιλόσοφος λοιπόν είναι κάποιος ο οποίος ερευνεί τον εαυτό του. Γνωρίζοντας το εαυτό σου ελευθερώνεσαι και από την επίδραση των καταστάσεων.

Η φιλοσοφία δεν είναι να έχεις μία φιλοσοφία. Η φιλοσοφία είναι να ξέρεις να ζεις. Να φιλοσοφείς την ζωή σου. Αυτός είναι ο φίλος της σοφίας. Δεν ζητά δύναμη, δηλαδή την γνώση.  Δεν είναι δογματιστής/περήφανος ότι κατέχει την αλήθεια. Όποιος λέει ότι έχει την συνείδηση του ήσυχη δεν ξέρει τι είναι συνείδηση και δεν έχει συνείδηση. Ο Πεσσόα λέει κάπου: "Να είσαι σημαίνει να καταλαμβάνεις χώρο και να δίνεις συνείδηση σε ένα τόπο." Είναι ακριβώς ότι προσπαθούν να κάνουν οκτώ σύγχρονοι φιλόσοφοι μέσα σε 10 λεπτά ο καθένας στο ντοκιμαντέρ "Examined Life" που συστήνω ανεπιφύλακτα στους αγγλομαθείς.