(Προς γνώση και) Συμμόρφωση

(κοινωνιολογικά πειράματα Μέρος Β')

"2+2=5"

G. Orwell, 1984

"Λέγοντας το ελάφι, άλογο."

Κινέζικος ιδιωματισμός (Zhao Gao)

"Ο βασιλιάς είναι γυμνός!"

Hans Christian Andersen, “Τα καινούρια ρούχα του βασιλιά”

 1. Το Πείραμα

Τα πειράματα συμμόρφωσης του Asch ήταν μια σειρά μελετών που δημοσιεύτηκαν τη δεκαετία του '50 και αποδείκνυουν την δύναμη της συμμόρφωσης σε ομάδες ανθρώπων. Είναι επίσης γνωστά σαν "Το παράδειγμα του Asch"

Στο πείραμα ένας εθελοντής ενημερώνεται για την συμμετοχή του σε ένα "οπτικό τεστ". Αριστερά στην εικόνα βλέπετε μία από τις κάρτες που χρησιμοποιήθηκαν. Ο εθελοντής έπρεπε να αναφέρει ποιά από τις τρεις στήλες δεξιά είναι ίση με αυτήν αριστερά. Αυτό που δεν ήξερε ο εθελοντής ήταν ότι οι υπόλοιποι συμμετάσχοντες ήταν ηθοποιοί, και ότι στην ουσία συμμετείχε σ'ένα πείραμα "ομαδικής συμμόρφωσης". Οι ειδικά δασκαλεμένοι ηθοποιοί στην αρχή δίνανε σωστές απάντησεις στη συνέχεια όμως δίνανε την ίδια λανθασμένη.

2. Αποτελέσματα

Χρησιμοποιήθηκαν 123 εθελοντές (άντρες) και το τεστ περιελάμβανε 18 καρτέλες σαν αυτή που είδαμε παραπάνω. Οι πρώτες 6 απαντήσεις ήταν σωστές και ομόφωνες ενώ στις υπόλοιπες 12 (κριτικές ερωτήσεις) οι 4-6 "συμμετάσχοντες" δίνανε την ίδια λάθος απάντηση. Οι εθελοντές βρισκόμενοι στο τέλος μιας ομάδος η οποία υποστηρίζει κάτι φανερά λάθος και χωρίς την επιβολή εξουσίας (όπως στο πείραμα του Milgram) έδωσαν 36,8% λάθος απαντήσεις. Ενώ το 75% έδωσε τουλάχιστον μία λάθος απάντηση. Παρόλα αυτά 25% των εθελοντών δεν συμμορφώθηκε σε καμμία ερώτηση ενώ ένα 5% συμμορφώθηκε σε όλες.

3. Παραλλαγές και συμπεράσματα

Στο παραπάνω πείραμα μελετήθηκαν ακόμα δύο παράμετροι. Η πρώτη παράμετρος ήταν το μέγεθος της ομάδας η οποία είχε την λανθασμένη άποψη. Ένας ή δύο "συμμετέχοντες" βρέθηκε ότι δεν επηρέαζαν την γνώμη του εθελοντή. Όταν όμως υπήρχε συμφωνία λανθασμένων απόψεων σε πάνω από 3 άτομα τότε η τάση για συμμόρφωση ήταν σχετικά σταθερή.

Η δεύτερη παράμετρος ήταν αυτή της ομοφωνίας. Δηλαδή κάποια μέλη της ομάδας δίνανε διαφορετική απάντηση. Βρέθηκε ότι ακόμα και όταν ένας "συμμετάσχων" έδινε μια διαφορετική γνώμη τότε οι εθελοντές είχαν περισσότερες πιθανότητες να αντισταθούν στην τάση να συμμορφωθούν. Αυτό φωτίζει την δύναμη που μία μικρή μειοψηφία διαφωνούντων μπορεί να έχει.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που προκύπτει από την συσχέτιση αυτού του πειράματος με το πείραμα του Milgram είναι η διαφορά της εξουσίας με την συμμόρφωση. Η εξουσία ασκεί πολύ μεγαλύτερη πίεση από την συμμόρφωση σε μία ομάδα. 

Μία ενδιαφέρουσα ιστορία που συνδυάζει αυτές τις δύο δυνάμεις είναι αυτή που βρίσκεται κρυμμένη πίσω από τον κινέζικο ιδιωματισμό (指鹿為馬) που παραθέτω στην αρχή του κειμένου. Ο Zhao (ένας τρελός για εξουσία κινέζος) για να μπορέσει να κυριαρχήσει πάνω στην κυβέρνηση, σχεδίασε ένα τεστ για να δοκιμάσει την αφοσίωση των υπαλλήλων του. Σε μία επίσημη αυτοκρατορική συγκέντρωση, έφερε ένα ελάφι μπροστά στους υπαλλήλους και είπε ότι είναι άλογο. Φυσικά ο Qin Er Shi (αυτοκράτορας) διαφώνησε, νομίζοντας ότι πρόκειται για αστείο. Κάποιοι συμφώνησαν με τον αυτοκράτορα και κάποιοι με τον Zhao. Βάση των απαντήσεων τους ο Zhao πήρε μέτρα για την εξάλειψη αυτών που διαφώνησαν με την άποψη του. Αργότερα η χρήση αυτού του ιδιωματισμού αναφέρεται στην εσκεμμένη και με υστεροβουλία  χρησιμοποίηση ψευδών .

4. Τι είναι συμμόρφωση;

Συμμόρφωση είναι η προσαρμογή/πειθάρχηση σε κάποιον κανονισμό ή σε κάποιο υπόδειγμα. Κάνοντας ότι κάνουν όλοι οι άλλοι η συμπεριφορά σου και τα πιστεύω σου επηρεάζονται από άλλους ανθρώπους. Αυτό συμβαίνει και σε μικρές ομάδες αλλά και στην κοινωνία σαν σύνολο και μπορεί να είναι το αποτέλεσμα λεπτών ασυνείδητων επιρροών ή άμεσης και εμφανούς κοινωνικής πίεσης. Μπορεί δε, να συμβεί και χωρίς την παρουσία τρίτων, όταν οι άνθρωποι ακολουθούν τους κανόνες της κοινωνικής συμπεριφοράς ακόμα όταν είναι μόνοι τους. (πχ. βλέπω τηλεόραση, τρώω ότι τρώνε όλοι, διαβάζω ότι διαβάζουν όλοι, κάνω δίαιτα, ακολουθώ τη μόδα κοκ.)

Οι άνθρωποι συνήθως συμμορφώνονται από επιθυμία να αποκτήσουν μια αίσθηση ασφάλειας μέσα σε μία ομάδα - ίδιας ηλικίας, θρησκευτική, πολιτιστική κοκ. Κάθε απροθυμία για συμμόρφωση ενέχει τον πολύ πραγματικό κίνδυνο της "κοινωνικής απόρριψης". Από αυτή την άποψη, η συμμόρφωση φαίνεται σαν ένα ασφαλές μέσο για την αποφυγή παρενόχλησης ή αποκλίνουσας κριτικής από ομότιμα μέλη.

Βέβαια αν και η συμμόρφωση στις πιέσεις μιας ομάδας φαίνεται σαν αρνητικό γνώρισμα,  οφείλουμε να διαχωρίσουμε αυτή που οδηγεί σε αρνητικές συνέπειες (πχ. την χρήση αλκοόλ) από αυτή που έχει θετικές επιπτώσεις (πχ. όχι οδήγημα υπό την επήρρεια αλκοόλ).

Η συμμόρφωση επηρεάζει το σχηματισμό και τη συντήρηση των κοινωνικών κανόνων και επιτρέπει στην κοινωνία να λειτουργεί ομαλά και προβλέψιμα.  Επειδή η συμμόρφωση είναι ένα ομαδικό φαινόμενο, παράγοντες όπως το μέγεθος της ομάδας, η ομοφωνία, η συνοχή, η γνώση, προηγούμενες δεσμεύσεις, και η κοινή γνώμη θα βοηθήσουν να καθοριστεί το επίπεδο της συμμόρφωσης που ένα ατόμο θα εμφανίσει.

5. Επίλογος και οπτικοακουστικό υλικό

"Ο βασιλιάς είναι γυμνός" φώναξε το παιδί στην πομπή των αυλικών που συγκρατούσαν την ουρά του "αόρατου" ενδύματος του βασιλιά στο μύθο του Άντερσεν. Αν και όλοι δέχτηκαν την άποψη του μετά την αρχική απορία (συμπεριλαμβανομένου και του βασιλιά και των αυλικών του) η πομπή συνέχισε την πορεία της με μεγαλοπρέπεια.

"2+2=5" λέει το σλόγκαν του Μεγάλου Αδελφού στο βιβλίο του Όργουελ 1984. Ο ήρωας Smith όμως αναρωτιέται αν μπορεί το κράτος να ισχυρίζεται κάτι τέτοιο ως αλήθεια και συνεχίζει σκεφτόμενος αν αυτό μπορεί να γίνεται αλήθεια από την στιγμή που όλοι το πιστεύουν. Γράφει στο τετράδιο του "Ελευθερία είναι ελευθερία να λες ότι 2+2=4. Αν αυτό είναι δεδομένο τότε όλα τα άλλα θα ακολουθήσουν".

Η κοινωνία μας μέσω της νωθρότητας και της λήθης που φέρνουν ο φόβος, η ανασφάλεια, η μοναξιά και η ιδιοτέλεια συναινεί σε χιλιάδες ψέματα. Ψέματα που συνήθως προβάλλονται ως "απόψεις ειδικών με κύρος" στις οποίες συμφωνούν και τρίτοι ως επιβεβαίωση της εγκυρότητας τους. Μ'αυτόν τον τρόπο συμμορφωνόμαστε αδιαμαρτύρητα σ'ένα μοντέλο συμπεριφοράς καταστρεπτικό για εμάς τους ίδιους αλλά και για κάθε είδους ζωή πάνω στον πλανήτη. Δυστυχώς όλο και λιγότεροι άνθρωποι γίνονται ικανοί να διαμορφώνουν και να υπερασπίζουν την δική τους κρίση και ακόμη λιγότεροι να μπορούν να την εκφράζουν.

Ευτυχώς όμως υπάρχουν κάποιοι που διαθέτουν αυτά τα χαρακτηριστικά και θα ήθελα να σας προτρέψω να διαβάζετε όσο πιο συχνά μπορείτε τα όμορφα ιστολόγια τους.  Είναι αυτοί που λένε  με σαφήνεια και διαύγεια ότι 2+2=4. Έχουν δε, κάτι πολύ παράξενα ονόματα όπως Απλός Άνθρωπος, Νεφέστορας, Αγης Γηος, Πλάτανος, Έλληνας Καβαλλάρης, Φαος κα. (ζητώ συγνώμη από αυτούς που παραλείπω λόγω συντομίας, αλλά μια ενδεικτική λίστα μπορείτε να βρείτε σ'αυτή την σελίδα.) Επίσης μην ξεχνάτε να επισκέπτεστε και την σελίδα των Απλών Ταχυδρόμων όπου γίνεται μια προσπάθεια "αποδελτίωσης" αξιόλογων αναρτήσεων της Ελληνικής μπλοκόσφαιρας.

Παραθέτω και δύο βίντεο. Το πρώτο έχει σκηνές από το πείραμα ενώ το δεύτερο είναι μια χιουμοριστική παράθεση του προβλήματος που απασχόλησε τον Asch.

ΥΓ. Λόγω διακοπών το μαγαζί θα παραμείνει κλειστό για 2 εβδομάδες περίπου, με πιθανές καθυστερήσεις στις απαντήσεις και αναρτήσεις σχολίων.

Πηγές:

http://en.wikipedia.org/wiki/Asch_conformity_experiments

http://en.wikipedia.org/wiki/Zhao_Gao

http://en.wikipedia.org/wiki/2_%2B_2_%3D_5

http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?lq=%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%BC%CF%8C%CF%81%CF%86%CF%89%CF%83%CE%B7&dq=

http://en.wikipedia.org/wiki/Conformity#cite_note-0