Άτομο και Κοινωνία

Καταρχήν θέλω να ευχηθώ σε όλους τους αναγνώστες αυτού του ιστολογίου Καλή χρονιά και Χρόνια Καλά. Δεν το κάνω τυπικά όπως είχα συνηθίσει τόσα χρόνια αλλά μέσα από την καρδιά μου. Είναι μία μικρή πρόοδος που έχω κάνει τα τελευταία χρόνια. Εξάλλου και η μικρή αλλαγή της ευχής από Χρόνια πολλά σε Χρόνια Καλά αυτό σημαίνει. Ένα μικρό βηματάκι συνειδητοποίησης του τι λέμε και τι εννοούμε. Τέλος εύχομαι να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε από τις αναρτήσεις μας αλλά και τα σχόλια μας και η "κοινότητα" μας να μεγαλώνει όλο και περισσότερο σπάζοντας όλο και περισσότερα φράγματα και αγκαλιάζοντας όλο και περισσότερο κόσμο.


Το θέμα που διάλεξα σήμερα για να μας απασχολήσει έχει να κάνει με τα γεγονότα που συνέβησαν αλλά και συνεχίζουν να συμβαίνουν στην Ελλάδα, αλλά η ισχύς του είναι καθολική και διαχρονική. Αποτελεί δε, μια ελαφρώς ελεύθερη μετάφραση ενός δοκιμίου του Κρισναμούρτι.

Είπα πολλές φορές μέσα από αυτό το ιστολόγιο ότι το Κράτος με τη νομοθεσία του, τα ΜΜΕ, την αστυνομία ή σε άλλες περιοχές ακόμα και με την στρατοκρατία του, ελέγχει, κατασκοπεύει, νουθετεί, εισχωρεί στην ιδιωτική ζωή του άτομου, κ.ο.κ. Στην ουσία "απορροφά" το άτομο και δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι το Κράτος σε πολλές περιπτώσεις έχει πάρει την θέση της λατρείας του Θεού. Όπως παλαιότερα η θρησκεία έτσι τώρα το κράτος μας επιβλέπει, μας λέει τι να σκεπτόμαστε, ελέγχει την εκπαίδευση και γενικώς κρατάει τον άνθρωπο σκλάβο ή στην καλύτερη περίπτωση δεν ενδιαφέρεται για την απελευθέρωση του.

Ακούμε συχνά σε συζητήσεις ότι είμαστε κοινωνικά όντα. Η κοινωνία όμως δεν είναι κάτι οργανικό όπως ο ίδιος ο άνθρωπος. Είναι ένα δημιούργημα του ανθρώπου το οποίο ήταν αναγκαίο να γίνει για διάφορους λόγους. Θεωρώ ότι ο πρωταρχικός λόγος ήταν η επιβίωση. Ακριβώς όπως οι λύκοι δημιουργούν τις αγέλες για να κυνηγήσουν και να επιβιώσουν. Από αυτά γίνεται φανερό ότι η κοινωνία υφίσταται για το άτομο και όχι το άτομο για την κοινωνία. Η κοινωνία υπάρχει για να δώσει την απαραίτητη ελευθερία στον άνθρωπο ώστε αυτός να μπορέσει να καρποφορήσει, να μπορέσει να αναπτύξει τη νοημοσύνη του. Και η νοημοσύνη αυτή δεν έχει να κάνει με τεχνική ή γνώση. Δεν είναι όπως στο παράδειγμα με τους λύκους οι οποίοι λόγω της επανάληψης και της εξάσκησης θα αναπτύξουν ή θα βελτιώσουν κάποια τεχνική. Η ανώτερη αυτή νοημοσύνη του ατόμου δεν είναι αποτέλεσμα συσσώρευσης, αλλά απελευθέρωση από την προοδευτική επίτευξη και την επιτυχία. Δεν μπορεί να είναι στατική, δεν μπορεί να αντιγραφεί, να τυποποιηθεί, να διδαχθεί. Για αυτό το λόγο μπορεί να ανακαλυφθεί μόνο μέσα από την ελευθερία.

Η ομαδική θέληση της κοινωνίας περιορίζει την ελευθερία του ατόμου. Αυτό συμβαίνει γιατί η θέληση της κοινωνίας και η δράση της είναι πάντα στατική. Είναι επειδή η κοινωνία όπως είπαμε δεν είναι οργανική. Δεν έχει δικό της ανεξάρτητο μηχανισμό. Εμείς την κάνουμε όπως θέλουμε. Μπορούμε να την διαπλάσουμε, να την οδηγήσουμε, να γίνουμε τύρρανοι κ.ο.κ. Όμως ποτέ η κοινωνία δεν γίνεται κυρίαρχος του ανθρώπου. Μπορεί να τον επηρρεάζει, αλλά το άτομο πάντα τη συντρίβει. Υπάρχει πάντα σύγκρουση ανάμεσα στο ζωντανό και το στατικό. Αυτή η σύγκρουση αρχίζει από τον άνθρωπο με τον εαυτό του. Ο άνθρωπος είναι κάτι ζωντανό αλλά πλάθει με το νου του και τον στατικό εαυτό του. Έτσι αρχίζει η σύγκρουση στο ίδιο το άτομο η οποία μεταφέρεται και έξω, αφού η κοινωνία δεν είναι παρά η εξωτερική έκφραση του ανθρώπου.

Εκτός από άνθρωποι είμαστε και κοινωνικές οντότητες. Είμαστε τόσο άνθρωποι, όσο και πολίτες. Όμως υπάρχει μια σωστή σχέση ανάμεσα σ'αυτά τα δύο. Το Κράτος και οι ηλίθιες κυβερνήσεις του για παράδειγμα, θα προτιμούσαν να είμαστε αποκλειστικά πολίτες. Εμείς οι ίδιοι θα θέλαμε να παραδώσουμε τον άνθρωπο στον πολίτη γιατί είναι πολύ πιο εύκολο να είσαι πολίτης από το να είσαι άνθρωπος. Είναι ακριβώς ότι εκμεταλλεύεται και η θρησκεία ή οποιαδήποτε αυθεντία. Ο άνθρωπος βλέπει την δυσκολία του να είσαι ελεύθερος και ευχαρίστως ανταλλάσει αυτή την βαρειά υποχρέωση ακολουθώντας τις υποσχέσεις και τα υποδείγματα του κάθε τυχάρπαστου. Έτσι λοιπόν ο πολίτης είναι καλός όταν λειτουργεί αποτελεσματικά σύμφωνα με το υπόδειγμα μιας ορισμένης κοινωνίας. Συμμόρφωση και αποδοτικότητα απαιτούνται από τον πολίτη, γιατί αυτά τον σκληραίνουν, τον κάνουν άσπλαχνο και τότε είναι ικανός να θυσιάσει τον άνθρωπο στον πολίτη. Ένας καλός πολίτης δεν είναι απαραιτήτως και καλός άνθρωπος. Αλλά ένας καλός άνθρωπος είναι οπωσδήποτε και καλός πολίτης, όχι όμως μιας ιδιαίτερης κοινωνίας ή χώρας. Οι πράξεις ενός τέτοιου ανθρώπου δεν μπορεί να είναι αντικοινωνικές, δεν μπορεί να είναι εναντίον κάποιου άλλου ανθρώπου. Θα ζει σε συνεργασία με άλλους καλούς ανθρώπους. Δεν θα αναζητά αυθεντίες, γιατί δεν θα έχει αυθεντία. Θα είναι αποδοτικός χωρίς να είναι άσπλαχνος. Θα έχει νοημοσύνη και θα αποφεύγει τις ηλιθιότητες του πολίτη. Γιαυτό το Κράτος θα είναι εναντίον του καλού ανθρώπου, του ανθρώπου με νοημοσύνη. Αλλά ένας τέτοιος άνθρωπος είναι ελεύθερος από όλες τις κυβερνήσεις και από όλες τις χώρες.

Ο νοήμων άνθρωπος θα δημιουργήσει μια καλή κοινωνία. Ο καλός πολίτης όμως δεν θα δημιουργήσει μια κοινωνία στην οποία ο ο άνθρωπος θα μπορεί να κατέχει την ύψιστη νοημοσύνη. Η σύγκρουση ανθρώπου και πολίτη είναι αναπόφευκτη όταν κυριαρχεί ο πολίτης. Και κάθε κοινωνία που εσκεμμένα περιφρονεί τον άνθρωπο, είναι καταδικασμένη. Το Κράτος, η σημερινή κοινωνία, δεν ενδιαφέρεται για τον εσωτερικό άνθρωπο, αλλά μόνο για τον εξωτερικό, τον πολίτη. Μήπως αυτή η ειδοποιός διαφορά ανθρώπου και πολίτη δεν είναι και το νόημα του χωρίου της Καινής Διαθήκης με τους υποκριτές φαρισαίους που ήταν όμως υποδειγματικοί πολίτες; (Ματθ. 23). Ίσως αυτό να εννοούσε και ο Νίτσε λέγοντας: "Το άτομο πρέπει πάντα να αγωνίζεται για να μην κυριαρχηθεί από την φυλή. Αν το επιχειρήσεις, θα είσαι συχνά μόνος και μερικές φορές τρομαγμένος. Αλλά καμμιά τιμή δεν είναι αρκετά ψηλή για το προνόμοιο του να είσαι ιδιοκτήτης του εαυτού σου." (The individual has always had to struggle to keep from being overwhelmed by the tribe. If you try it, you will be lonely often, and sometimes frightened. But no price is too high to pay for the privilege of owning yourself.)

Το Κράτος και κατά συνέπεια ο πολίτης σκέφτονται το μέλλον θυσιάζοντας το παρόν. Αυτό κάνει εύκολη την υλοποίηση και την επίτευξη στόχων που όμως είναι στατικοί. Θυσιάζουμε το παρόν κάνοντας σχέδια για το μέλλον τα οποία θα ήταν καλό να υπάρχουν τώρα και όχι τότε. Γιατί όταν θα γίνουν πραγματικότητα θα έχουν αλλάξει και οι καταστάσεις. Ο νοήμων άνθρωπος όμως δίνει ύψιστη σημασία στο παρόν. Εκείνο που ε ί ν α ι μπορεί να κατανοηθεί μόνο όταν παραμεριστεί το αύριο. Η κατανόηση αυτού που ε ί ν α ι φέρνει την μεταμόρφωση στο άμεσο παρόν. Αυτή η μεταμόρφωση έχει σημασία και όχι η συμφιλίωση του ανθρώπου με τον πολίτη, του εσωτερικού με τον εξωτερικό άνθρωπο. Όταν συμβεί αυτή η μεταμόρφωση, παύει και η σύγκρουση μεταξύ ανθρώπου και πολίτου.