Το τελευταίο γνωμικό που κατατέθηκε

Ο Χρύσιππος ο Σολεύς είπε: " "Θα συμπεραίναμε στην περίπτωση ενός όμορφου σπιτιού ότι χτίστηκε για τους ιδιοκτήτες τους και όχι για ποντίκια. Οφείλουμε επομένως, με τον ίδιο τρόπο, να θεωρούμε το σύμπαν σαν το σπίτι των θεών.""

Πέμπτη 31 Μαΐου 2012

Το βιβλίο

Ν. Rockwell, 1923 "Boy Reading"



“Think before you speak. Read before you think.”
"Σκέψου πριν μιλήσεις. Διάβασε πριν σκεφτείς"
-Fran Lebowitz 


Υπάρχει καλύτερη τροφή για τη σκέψη αναγνώστη;  Ακόμη και το χειρότερο βιβλίο μπορεί να μας δώσει κάτι για να σκεφτούμε. Βλέπετε ο πραγματικός σκοπός των βιβλίων είναι να αναγκάσει το μυαλό να σκεφτεί μόνο του. Και έτσι θα έπρεπε να διαβάζουμε κάθε βιβλίο. Όχι αποδεχόμενοι ό,τι μας λέει αλλά σκεπτόμενοι ό,τι μας λέει. Και ο καλύτερος τρόπος για να το κάνεις αυτό είναι να το διαβάσεις 3 φορές: την πρώτη σαν να διαβάζεις εφημερίδα, τη δεύτερη σαν να το διαβάζεις σε κάποιον άλλο και την τρίτη σαν να το εξηγείς σε κάποιον άλλο (μας λέει ο Γκουρτζίεφ). Θα μου πείτε πρέπει όλα τα βιβλία πρέπει να τα διαβάζουμε τρεις φορές; Όχι φυσικά. Αλλά βιβλίο που δεν θέλεις να το ξαναδιαβάσεις δεν είναι καλό βιβλίο. 




"You cannot open a book without learning something."
"Δεν μπορείς να ανοίξεις ένα βιβλίο χωρίς να μάθεις κάτι." 
-Confucius

Όμως αγαπητέ αναγνώστη δεν είναι μόνο ότι το βιβλίο ακονίζει τη σκέψη και την κριτική ικανότητα: σου δίνει και τη δυνατότητα να μάθεις ένα σωρό πράγματα. Άμα ξέρεις να διαβάζεις τότε ο δρόμος για τη μάθηση είναι ανοικτός:
Εγώ έμαθα γράμματα απ’ την λογοτεχνία, από κει έμαθα και μαρξισμό, από κει έμαθα και κοινωνιολογία, από κει έμαθα και οικονομία. Διάβασα όλη τη Ρώσικη κλασσική και σοσιαλιστική λογοτεχνία, διάβασα όλη τη γαλλική λογοτεχνία, η οποία είναι καταπληκτική, διάβασα σύγχρονη αμερικάνικη λογοτεχνία. Μέσα από τη λογοτεχνία μαθαίνεις τη γλώσσα, μαθαίνεις να μιλάς, παίρνεις γνώσεις τρομακτικές από όλους τους χώρους... 




"Καμιά διασκέδαση δεν είναι τόσο φτηνή όσο το διάβασμα
και καμιά απόλαυση δεν διαρκεί τόσο πολύ."
-Lady Mary Montagu


Υπάρχει μήπως φτηνότερη τροφή για τη σκέψη; Ένα βιβλίο δεν κοστίζει τίποτα σε σχέση με αυτά που προσφέρει και επιπλέον μπορείς να το δανεισθείς τζάμπα από τη βιβλιοθήκη ή από ένα φίλο.  Δεν θα ξεχάσω ένα μικρό δοκίμιο του G. Orwell (δημοσιευμένο στην Tribune το 1946) με τίτλο Books vs cigarettes (Βιβλίο εναντίον τσιγάρων), όπου με μοναδικό τρόπο αναλύει τα έξοδα μιας χρονιάς και στα δύο και συγκρίνει τις απολαύσεις που αυτά προσφέρουν.




"Κατά κάποιο περίεργο τρόπο, το να διαβάζεις ένα βιβλίο 
ποτέ δεν σε κάνει να αισθάνεσαι ότι στέκεσαι ακίνητος."
-Jef Mallett


Μήπως όμως δεν είναι και το φθηνότερο/γρηγορότερο μεταφορικό μέσο της ψυχής μας; Μας πάει σε τόπους μακρινούς, τόπους που δεν υπάρχουν ή που δεν είχαμε φανταστεί ότι υπάρχουν. (Δέστε αν θέλετε και αυτό το πολύ όμορφο ποίημα της E. Dickinson.) Αναπτύσσει τη φαντασία μας γιατί την θέτει σε λειτουργία. Αυτή είναι και η μεγάλη διαφορά του με την τηλεόραση ή τον κινηματογράφο: στο βιβλίο η φαντασία μας είναι ελεύθερη, ενώ όταν μια ιστορία μας μεταδίδεται με εικόνες η φαντασία μας είναι δέσμια: "αυτοί που διαβάζουν έχουν τον κόσμο και αυτοί που βλέπουν τηλεόραση τον χάνουν" μας λέει ο μεγάλος σκηνοθέτης W. Herzog. Ενώ ο φοβερός συγγραφέας μικρών ιστοριών Α. Moravia δείχνει ότι ξέρει πολύ καλά τη δουλειά του όταν μας λέει ότι "ο μυθιστοριογράφος σου δίνει να δεις από την κλειδαρότρυπα αυτά που δεν μπορείς να δεις διαφορετικά."


“Books are the quietest and most constant of friends;
they are the most accessible and wisest of counselors,
and the most patient of teachers.”
"Τα βιβλία είναι οι πιο ήσυχοι και σταθεροί φίλοι·
οι πιο εύκολα προσβάσιμοι και σοφότεροι συμβουλάτορες,
και οι πιο υπομονετικοί δάσκαλοι."
 -Charles William Eliot

Πράγματι πολύ καλά μας τα λέει ο Eliot: ήσυχοι γιατί μπορείς να τους συμβουλευτείς όποτε εσύ θέλεις, είναι υπομονετικοί γιατί δεν σε πιέζουν ποτέ να τους διαβάσεις αλλά είναι και οι σοφότεροι γιατί όπως μας υπενθυμίζει ο Καρτέσιος, το να διαβάζεις τα καλά βιβλία είναι σαν να συνδιαλέγεσαι με τους άριστους των περασμένων αιώνων.


"Do not read, as children do, to amuse yourself,
or like the ambitious, for the purpose of instruction.
No, read in order to live."
"Μην διαβάζεις, όπως τα παιδιά, για να διασκεδάσεις,
ή σαν τους φιλόδοξους, με πρόθεση τη διδασκαλία.
Όχι, διάβαζε για να ζήσεις."
-Gustave Flaubert

Αυτό ίσως ακούγεται σε πολλούς ως παράδοξο. Το ξέρω γιατί και εγώ έτσι ένιωθα παλαιότερα. Έλεγα όμορφα τα βιβλία, αλλά δεν ζεις με τα βιβλία· ήμουνα βλέπετε ακόμη δέσμιος της δράσης. Τώρα ξέρω πόσο λάθος άποψη είχα γιατί η δράση είναι πάντα τυφλή: εξαρτάται από εξωτερικές επιρροές, και υποκινείται από ασυνείδητες παρορμήσεις, όπου παρόρμηση είναι αυτή που κυριαρχεί όσο στενεύει η ελευθερία της σκέψης, σύμφωνα με τον Φ. Πεσσόα. 
"Η βάση της δράσης είναι η έλλειψη φαντασίας και είναι το τελευταίο καταφύγιο αυτών που δεν ξέρουν να ονειρευτούν. Όταν καταλάβουμε τους νόμους που διέπουν τη ζωή θα συνειδητοποιήσουμε ότι ο μόνος που έχει περισσότερες ψευδαισθήσεις από αυτόν που ονειρεύεται είναι αυτός που δρα" μας λέει ο Ο. Ουάιλντ.  Αναφέρει ίσως ο κορυφαίος λογοτέχνης του 20ου αιώνα Μ. Proust:  "Δεν υπάρχουν ίσως ημέρες της παιδικής μας ηλικίας που να τις ζήσαμε τόσο απόλυτα, όσο εκείνες που πιστέψαμε ότι τις αφήσαμε να φύγουν χωρίς να τις ζήσουμε, εκείνες που τις περάσαμε με ένα βιβλίο αγαπημένο."
Ο Ο. Wilde στο τρομακτικά ευφυέστατο έργο -όπως εξάλλου τα περισσότερά του - "The Critic As Artist" Ο Κριτικός ως Καλλιτέχνης, (απ' όπου και το παραπάνω απόσπασμα), έργο διαποτισμένο ως το μεδούλι με τα ιδεώδη των αρχαίων Ελλήνων, μας λέει ποιες είναι οι δύο ανώτερες μορφές τέχνης: η Ζωή και η Λογοτεχνία, η ζωή και η τέλεια έκφραση της ζωής. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτό που μας διαχωρίζει από τα ζώα είναι η γλώσσα: η γλώσσα που είναι ο κηδεμόνας και όχι το παιδί της σκέψης. Διαβάζοντας λοιπόν μαθαίνεις καλύτερα τη γλώσσα (σας το λέω και από προσωπική πείρα έχω μάθει τρεις ξένες γλώσσες διαβάζοντας και μάλιστα τις δύο τζάμπα) οπότε μαθαίνεις να εκφράζεσαι και να εκφράζεις καλύτερα τη ζωή: μαθαίνεις να σκέφτεσαι καλύτερα άρα και να ζεις καλύτερα. Γιαυτό ίσως και ένας από τους μεγαλύτερους Αμερικάνους συγγραφείς, ο E. Hemingway, έλεγε ότι "όλα τα καλά βιβλία έχουν κάτι κοινό: είναι πιο αληθινά απ’ ό,τι αν είχαν συμβεί πραγματικά." Εξάλλου το απόγειο του Ελληνικού πολιτισμού σύμφωνα με τον Νίτσε είναι η τραγωδία: 
"Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν" είναι ο ορισμός της από τον Αριστοτέλη στο βιβλίο του Περί Ποιητικής. Δηλαδή, "είναι λοιπόν η τραγωδία μίμηση πράξης σημαντικής και ολοκληρωμένης, η οποία έχει κάποια διάρκεια, με λόγο ποιητικό ("γλυκό" ή "διανθισμένο", στην κυριολεξία), τα μέρη της οποίας διαφέρουν στη φόρμα τους, που παριστάνεται ενεργά και δεν απαγγέλλεται, η οποία προκαλώντας τη συμπάθεια και το φόβο του θεατή τον αποκαθάρει (λυτρώνει) από παρόμοια ψυχικά συναισθήματα."
Βλέπουμε εδώ λοιπόν άλλη μια χρησιμότητα του βιβλίου (γιατί η τραγωδία όπως και κάθε θεατρικό μπορεί κάλλιστα να διαβαστεί): την κάθαρση. Μέσω της τέχνης και μόνο μέσω της τέχνης μπορούμε να θωρακιστούμε από τους άθλιους κινδύνους της πραγματικής ζωής.



"O Day of days when we can read!
The reader and the book, either without the other is naught."
"Ω Μέρα των ημερών όταν μπορούμε να διαβάσουμε!
Ο αναγνώστης και το βιβλίο, ο ένας χωρίς τον άλλο είναι τίποτα." 
-Ralph Waldo Emerson

Τέλος θα ήθελα να αναφέρω και μια ακόμα πτυχή του βιβλίου σε σχέση με την ζωή: την αθανασία. Οι συγγραφείς όλων των καλών βιβλίων κατάφεραν να περάσουν στην αθανασία τους εαυτούς τους και τους ήρωες των διηγημάτων τους. Μια αθανασία που απαιτεί όμως τον αναγνώστη για να τους ξαναδώσει ζωή. Απαιτεί γράφω, αλλά όχι χωρίς αντάλλαγμα: επιστρέφει πίσω ζωή για τη ζωή που τους δίνουμε, όπως πολύ όμορφα αφήνει να φανεί αυτή η βραβευμένη, μικρού μήκους ταινία κινουμένων σχεδίων.


"Πάντα φανταζόμουν τον παράδεισο σαν ένα είδος βιβλιοθήκης."
-Jorge Luis Borges

Ζητώ συγνώμη για το μεγάλο κείμενο αλλά προσπάθησα να το κάνω όσο πιο σύντομο γίνεται.  Να κλείσω με ένα ακόμα γνωμικό αυτή τη φορά από την αρχαιότητα και τον Κικέρων όπου φαίνεται με τον καλύτερο τρόπο η αξία του βιβλίου: "Αν έχεις ένα κήπο και μια βιβλιοθήκη, έχεις όλα όσα σου χρειάζονται."






6 σχόλια:

  1. Moυ άρεσε πολύ η ανάρτηση σου,με γέμισε και με κάλυψε.
    Στέκομαι στο "read in order to live" γιατί μου λέει πολλά...
    Υποκλίνομαι στο " ..η Ζωή και η Λογοτεχνεία είναι η δύο ανώτερες μορφές τέχνης.."
    Χαμογελώ με αυτό που έγραψε ο Μπόρχες μόνο που θα ήθελα σε αυτόν τον παράδεισο να υπάρχει μουσική,μπόλικη μουσική...
    Και τέλος αναρωτήθηκα για το δικό μου κήπο( το γιο μου και 3-4 φίλους αλλά ΦΙΛΟΥΣ ) και χαμογέλασα πλατιά.Η βιβλιοθήκη (μουσική και μη) ανανεώνεται ...συνεχώς,όρεξη να υπάρχει. :)
    Kαλό σου απόγευμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Καλησπέρα και από δω Lefti,
    τον κήπο σου και τον παράδεισό σου εσύ τον φτιάχνεις, όπως τον ονειρεύεσαι και είναι ο μοναδικός που υπάρχει.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Σκέφτομαι ότι εγώ έχω τον κήπο μου και ο άνδρας μου τις βιβλιοθήκες του.
    Δηλαδή έχουμε όσα μας χρειάζονται.
    Καλό ξημέρωμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Καλημέρα Θαλασσένια,
    πρωτίστως έχετε ο ένας τον άλλον ;-)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. μόλις έκοψα ένα λουλουδάκι και στο στέλνω!πολύ ωραία ανάρτηση..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Σ' ευχαριστώ πολύ αδελφέ. Ξέρεις έχω μαζέψει πάρα πολλά λουλούδια από τα βιβλία που έχω διαβάσει και αν και εδώ εξυμνώ τα βιβλία, το λουλούδι που μου έστειλες τα ξεπερνάει όλα.
    Να είσαι καλά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Εγγραφή μέσω email

Enter your email address:

Blog Widget by LinkWithin