Το βιβλίο

Ν. Rockwell, 1923 "Boy Reading"

“Think before you speak. Read before you think.”

"Σκέψου πριν μιλήσεις. Διάβασε πριν σκεφτείς"

-Fran Lebowitz 

Υπάρχει καλύτερη τροφή για τη σκέψη αναγνώστη;  Ακόμη και το χειρότερο βιβλίο μπορεί να μας δώσει κάτι για να σκεφτούμε. Βλέπετε ο πραγματικός σκοπός των βιβλίων είναι να αναγκάσει το μυαλό να σκεφτεί μόνο του. Και έτσι θα έπρεπε να διαβάζουμε κάθε βιβλίο. Όχι αποδεχόμενοι ό,τι μας λέει αλλά σκεπτόμενοι ό,τι μας λέει. Και ο καλύτερος τρόπος για να το κάνεις αυτό είναι να το διαβάσεις 3 φορές: την πρώτη σαν να διαβάζεις εφημερίδα, τη δεύτερη σαν να το διαβάζεις σε κάποιον άλλο και την τρίτη σαν να το εξηγείς σε κάποιον άλλο (μας λέει ο Γκουρτζίεφ). Θα μου πείτε πρέπει όλα τα βιβλία πρέπει να τα διαβάζουμε τρεις φορές; Όχι φυσικά. Αλλά βιβλίο που δεν θέλεις να το ξαναδιαβάσεις δεν είναι καλό βιβλίο. 

"You cannot open a book without learning something."

"Δεν μπορείς να ανοίξεις ένα βιβλίο χωρίς να μάθεις κάτι." 
-Confucius

Όμως αγαπητέ αναγνώστη δεν είναι μόνο ότι το βιβλίο ακονίζει τη σκέψη και την κριτική ικανότητα: σου δίνει και τη δυνατότητα να μάθεις ένα σωρό πράγματα. Άμα ξέρεις να διαβάζεις τότε ο δρόμος για τη μάθηση είναι ανοικτός:

Εγώ έμαθα γράμματα απ’ την λογοτεχνία, από κει έμαθα και μαρξισμό, από κει έμαθα και κοινωνιολογία, από κει έμαθα και οικονομία. Διάβασα όλη τη Ρώσικη κλασσική και σοσιαλιστική λογοτεχνία, διάβασα όλη τη γαλλική λογοτεχνία, η οποία είναι καταπληκτική, διάβασα σύγχρονη αμερικάνικη λογοτεχνία. Μέσα από τη λογοτεχνία μαθαίνεις τη γλώσσα, μαθαίνεις να μιλάς, παίρνεις γνώσεις τρομακτικές από όλους τους χώρους... 

-Χρόνης Μίσσιος

"Καμιά διασκέδαση δεν είναι τόσο φτηνή όσο το διάβασμα

και καμιά απόλαυση δεν διαρκεί τόσο πολύ."

-Lady Mary Montagu

Υπάρχει μήπως φτηνότερη τροφή για τη σκέψη; Ένα βιβλίο δεν κοστίζει τίποτα σε σχέση με αυτά που προσφέρει και επιπλέον μπορείς να το δανεισθείς τζάμπα από τη βιβλιοθήκη ή από ένα φίλο.  Δεν θα ξεχάσω ένα μικρό δοκίμιο του G. Orwell (δημοσιευμένο στην Tribune το 1946) με τίτλο Books vs cigarettes (Βιβλίο εναντίον τσιγάρων), όπου με μοναδικό τρόπο αναλύει τα έξοδα μιας χρονιάς και στα δύο και συγκρίνει τις απολαύσεις που αυτά προσφέρουν.

"Κατά κάποιο περίεργο τρόπο, το να διαβάζεις ένα βιβλίο 

ποτέ δεν σε κάνει να αισθάνεσαι ότι στέκεσαι ακίνητος."

-Jef Mallett

Μήπως όμως δεν είναι και το φθηνότερο/γρηγορότερο μεταφορικό μέσο της ψυχής μας; Μας πάει σε τόπους μακρινούς, τόπους που δεν υπάρχουν ή που δεν είχαμε φανταστεί ότι υπάρχουν. (Δέστε αν θέλετε και αυτό το πολύ όμορφο ποίημα της E. Dickinson.) Αναπτύσσει τη φαντασία μας γιατί την θέτει σε λειτουργία. Αυτή είναι και η μεγάλη διαφορά του με την τηλεόραση ή τον κινηματογράφο: στο βιβλίο η φαντασία μας είναι ελεύθερη, ενώ όταν μια ιστορία μας μεταδίδεται με εικόνες η φαντασία μας είναι δέσμια: "αυτοί που διαβάζουν έχουν τον κόσμο και αυτοί που βλέπουν τηλεόραση τον χάνουν" μας λέει ο μεγάλος σκηνοθέτης W. Herzog. Ενώ ο φοβερός συγγραφέας μικρών ιστοριών Α. Moravia δείχνει ότι ξέρει πολύ καλά τη δουλειά του όταν μας λέει ότι "ο μυθιστοριογράφος σου δίνει να δεις από την κλειδαρότρυπα αυτά που δεν μπορείς να δεις διαφορετικά."

“Books are the quietest and most constant of friends;

they are the most accessible and wisest of counselors,

and the most patient of teachers.”

"Τα βιβλία είναι οι πιο ήσυχοι και σταθεροί φίλοι·

οι πιο εύκολα προσβάσιμοι και σοφότεροι συμβουλάτορες,

και οι πιο υπομονετικοί δάσκαλοι."

 -Charles William Eliot

Πράγματι πολύ καλά μας τα λέει ο Eliot: ήσυχοι γιατί μπορείς να τους συμβουλευτείς όποτε εσύ θέλεις, είναι υπομονετικοί γιατί δεν σε πιέζουν ποτέ να τους διαβάσεις αλλά είναι και οι σοφότεροι γιατί όπως μας υπενθυμίζει ο Καρτέσιος, το να διαβάζεις τα καλά βιβλία είναι σαν να συνδιαλέγεσαι με τους άριστους των περασμένων αιώνων.

"Do not read, as children do, to amuse yourself,

or like the ambitious, for the purpose of instruction.

No, read in order to live."

"Μην διαβάζεις, όπως τα παιδιά, για να διασκεδάσεις,

ή σαν τους φιλόδοξους, με πρόθεση τη διδασκαλία.

Όχι, διάβαζε για να ζήσεις."

-Gustave Flaubert

Αυτό ίσως ακούγεται σε πολλούς ως παράδοξο. Το ξέρω γιατί και εγώ έτσι ένιωθα παλαιότερα. Έλεγα όμορφα τα βιβλία, αλλά δεν ζεις με τα βιβλία· ήμουνα βλέπετε ακόμη δέσμιος της δράσης. Τώρα ξέρω πόσο λάθος άποψη είχα γιατί η δράση είναι πάντα τυφλή: εξαρτάται από εξωτερικές επιρροές, και υποκινείται από ασυνείδητες παρορμήσεις, όπου παρόρμηση είναι αυτή που κυριαρχεί όσο στενεύει η ελευθερία της σκέψης, σύμφωνα με τον Φ. Πεσσόα. 
"Η βάση της δράσης είναι η έλλειψη φαντασίας και είναι το τελευταίο καταφύγιο αυτών που δεν ξέρουν να ονειρευτούν. Όταν καταλάβουμε τους νόμους που διέπουν τη ζωή θα συνειδητοποιήσουμε ότι ο μόνος που έχει περισσότερες ψευδαισθήσεις από αυτόν που ονειρεύεται είναι αυτός που δρα" μας λέει ο Ο. Ουάιλντ.  Αναφέρει ίσως ο κορυφαίος λογοτέχνης του 20ου αιώνα Μ. Proust:  "Δεν υπάρχουν ίσως ημέρες της παιδικής μας ηλικίας που να τις ζήσαμε τόσο απόλυτα, όσο εκείνες που πιστέψαμε ότι τις αφήσαμε να φύγουν χωρίς να τις ζήσουμε, εκείνες που τις περάσαμε με ένα βιβλίο αγαπημένο."

Ο Ο. Wilde στο τρομακτικά ευφυέστατο έργο -όπως εξάλλου τα περισσότερά του - "The Critic As Artist" Ο Κριτικός ως Καλλιτέχνης, (απ' όπου και το παραπάνω απόσπασμα), έργο διαποτισμένο ως το μεδούλι με τα ιδεώδη των αρχαίων Ελλήνων, μας λέει ποιες είναι οι δύο ανώτερες μορφές τέχνης: η Ζωή και η Λογοτεχνία, η ζωή και η τέλεια έκφραση της ζωής. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτό που μας διαχωρίζει από τα ζώα είναι η γλώσσα: η γλώσσα που είναι ο κηδεμόνας και όχι το παιδί της σκέψης. Διαβάζοντας λοιπόν μαθαίνεις καλύτερα τη γλώσσα (σας το λέω και από προσωπική πείρα έχω μάθει τρεις ξένες γλώσσες διαβάζοντας και μάλιστα τις δύο τζάμπα) οπότε μαθαίνεις να εκφράζεσαι και να εκφράζεις καλύτερα τη ζωή: μαθαίνεις να σκέφτεσαι καλύτερα άρα και να ζεις καλύτερα. Γιαυτό ίσως και ένας από τους μεγαλύτερους Αμερικάνους συγγραφείς, ο E. Hemingway, έλεγε ότι "όλα τα καλά βιβλία έχουν κάτι κοινό: είναι πιο αληθινά απ’ ό,τι αν είχαν συμβεί πραγματικά." Εξάλλου το απόγειο του Ελληνικού πολιτισμού σύμφωνα με τον Νίτσε είναι η τραγωδία: 

"Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν" είναι ο ορισμός της από τον Αριστοτέλη στο βιβλίο του Περί Ποιητικής. Δηλαδή, "είναι λοιπόν η τραγωδία μίμηση πράξης σημαντικής και ολοκληρωμένης, η οποία έχει κάποια διάρκεια, με λόγο ποιητικό ("γλυκό" ή "διανθισμένο", στην κυριολεξία), τα μέρη της οποίας διαφέρουν στη φόρμα τους, που παριστάνεται ενεργά και δεν απαγγέλλεται, η οποία προκαλώντας τη συμπάθεια και το φόβο του θεατή τον αποκαθάρει (λυτρώνει) από παρόμοια ψυχικά συναισθήματα."

Βλέπουμε εδώ λοιπόν άλλη μια χρησιμότητα του βιβλίου (γιατί η τραγωδία όπως και κάθε θεατρικό μπορεί κάλλιστα να διαβαστεί): την κάθαρση. Μέσω της τέχνης και μόνο μέσω της τέχνης μπορούμε να θωρακιστούμε από τους άθλιους κινδύνους της πραγματικής ζωής.

"O Day of days when we can read!
The reader and the book, either without the other is naught."
"Ω Μέρα των ημερών όταν μπορούμε να διαβάσουμε!
Ο αναγνώστης και το βιβλίο, ο ένας χωρίς τον άλλο είναι τίποτα." 
-Ralph Waldo Emerson

Τέλος θα ήθελα να αναφέρω και μια ακόμα πτυχή του βιβλίου σε σχέση με την ζωή: την αθανασία. Οι συγγραφείς όλων των καλών βιβλίων κατάφεραν να περάσουν στην αθανασία τους εαυτούς τους και τους ήρωες των διηγημάτων τους. Μια αθανασία που απαιτεί όμως τον αναγνώστη για να τους ξαναδώσει ζωή. Απαιτεί γράφω, αλλά όχι χωρίς αντάλλαγμα: επιστρέφει πίσω ζωή για τη ζωή που τους δίνουμε, όπως πολύ όμορφα αφήνει να φανεί αυτή η βραβευμένη, μικρού μήκους ταινία κινουμένων σχεδίων.

"Πάντα φανταζόμουν τον παράδεισο σαν ένα είδος βιβλιοθήκης."
-Jorge Luis Borges

Ζητώ συγνώμη για το μεγάλο κείμενο αλλά προσπάθησα να το κάνω όσο πιο σύντομο γίνεται.  Να κλείσω με ένα ακόμα γνωμικό αυτή τη φορά από την αρχαιότητα και τον Κικέρων όπου φαίνεται με τον καλύτερο τρόπο η αξία του βιβλίου: "Αν έχεις ένα κήπο και μια βιβλιοθήκη, έχεις όλα όσα σου χρειάζονται."

Μια ακόμη ανάλυση του εκλογικού αποτελέσματος

Ναι ακόμη μία, αγαπητέ αναγνώστη. Γιατί θα με ρωτήσεις και με το δίκιο σου. Αν είσαι και λίγο υποψιασμένος θα προσθέσεις: μήπως εσύ είσαι πιο αντικειμενικός από τους άλλους; Όχι θα σου απαντήσω. Θα είμαι υποκειμενικός, δεν γίνεται αλλιώς και όποιος υποστηρίζει το αντίθετο είναι τουλάχιστον για γέλια. Με μια μικρή διαφορά όμως: ο γραφών δεν ψήφισε. Και αυτό του δίνει το δικαίωμα να είναι πιο αντικειμενικός μέσα στην υποκειμενικότητά του. Γιατί δεν πρόκειται να χαριστεί σε κανέναν. Δεν έχει συμπάθειες, είναι αχρωμάτιστος και δεν τον ενδιαφέρει τι λέει ο πολύς ο κόσμος (στην ουσία γίνεται καχύποπτος σε αυτό που λέει πολύς κόσμος). Ειδικά αυτό το τελευταίο από μόνο του είναι ο μισός ορισμός της αντικειμενικότητας. 

Τώρα που αρχίζουν να κοπάζουν οι πανυγηρισμοί της μεγάλης νίκης του Ελληνικού Λαού που με την σοφία του πάλι μίλησε αποφάσισα να σου πω ότι όλα αυτά τα μεγάλα λόγια που ακούς και ασπάζεσαι με ελαφρά την καρδία δεν είναι αληθινά. Είναι ψέμματα τα οποία σου λένε για να σου χαϊδέψουν τα αυτιά αφού και οι πέτρες ξέρουν ότι σε όλους μας αρέσει να νιώθουμε ικανοποιημένοι από αυτό που κάναμε, για να το πω κομψά.  

Αν νομίζεις ότι αποφάσισες σωστά Ελληνικέ λαέ ή αν είσαι από αυτούς που λένε: "τους δείξαμε εμείς", ή αν είσαι από αυτούς που λένε η πραγματική αλλαγή ήρθε και άλλα τέτοια πομπώδη λόγια, έχω να σου κάνω μερικές ερωτήσεις εν είδει ανάλυσης του εκλογικού αποτελέσματος:

Μεγάλος λόγος γίνεται για την μεγάλη ήττα του δικομματισμού. Φαινομενικά δεν μπορούμε να πούμε ότι αυτό δεν είναι αλήθεια, αφού στα δύο μεγάλα κόμματα μπήκε σφήνα ένα τρίτο πρώην μικρό. Όμως θα πρέπει να κοιτάμε πάντα βαθειά και όχι επιφανειακά: 

Πιστεύεις σοφέ λαέ ότι τους τιμώρησες; περίπου 1 στους 3 (2 στους 6,5 για να ακριβολογούμε) ψήφισε τα δύο κόμματα που άνοιξαν την κερκόπορτα της Ελλάδος στα ξένα συμφέροντα. Αυτό δεν είναι ο θάνατος του δικομματισμού και πολύ περισσότερο η τιμωρία, λέξη την οποία αρέσκεται να χρησιμοποιεί ο πολύς ο κόσμος και που πιπιλίζουν (φαντάζομαι γιατί δεν παρακολουθώ) σίγουρα οι περισσότεροι δημοσιογράφοι. Το 13% και ακόμα περισσότερο το 19% (πρώτο κόμμα) δεν είναι τιμωρία: είναι καταρχήν συγχώρεση και κατά δεύτερον επιβράβευση από μεγάλη μερίδα συμπολιτών μας της πολιτικής αυτών των δύο κομμάτων. 

Μήπως όμως αποφάσιζες σωστά όταν έριχνες την ψήφο σου λόγω αγανάκτησης, εκδίκησης ή τιμωρίας στη χρυσή αυγή; Ελπίζω να συνειδητοποίησες το λάθος σου, εσύ τουλάχιστον που δεν είσαι φασίστας από ιδεολογία, όταν σου είπαν εγέρθειτι... Μόλις το άκουσα χάρηκα γιατί με τέτοιες κινήσεις δεν πρόκειται ποτέ να ξαναπάρουν τόσο μεγάλο ποσοστό, σοφέ λαέ...

Το ίδιο ισχύει και για το κόμμα του Φώτη. Θα μου πεις μα δεν πήρε μεγάλο ποσοστό και τον στεναχώρεσες με το 6% όμως αν και δεν θέλω να γίνω προάγγελος κακών μαντάτων το κόμμα του που έβαλες στη βουλή είναι ο Δουρειος Ίππος που μεταφέρει ικανοποιητικό αριθμό βουλευτών που μπορούν να δώσουν πλειοψηφία σε μια νέα μνημονιακή πολιτική ίδια και απαράλλαχτη με αυτή που ο δικομματισμός που "σκότωσες" είχε μέχρι πριν λίγες μέρες. Ξέρω το ξέχασες ότι πήρε βουλευτές από το μεγάλο κόμμα αλλά τόσα ξεχνάς εδώ θα κολλήσουμε; 

Αλλά μήπως εσύ σοφέ λαέ του 19% (πρώτο κόμμα στην ουσία) που δεν μπήκες στη βουλή και δεν εκπροσωπείσαι, εσύ δεν ήσουν που φαγώθηκες να μου μιλάς για αγώνες και δράση και ότι η αποχή ή το άκυρο μου ή το λευκό μου θα πάει στα πρώτα κόμματα, έκανες εσύ τίποτα καλύτερο; Εκεί την έδωσες την ψήφο σου και μάλιστα έκανες και τον κόπο να πας και στο εκλογικό τμήμα. Άρε σοφία, από τα μπατζάκια τρέχει...

Εμ οι άλλοι σοφοί; οι αριστεροί; Ξέρεις το καλύτερο ήταν ότι άκουσα κάπου ότι η αριστερά πήρε το 33% (17+8.5+6+2). Άμα λέω εγώ ότι η εξουσία διαφθείρει. Ούτε καν εξουσία δεν γίνανε, ούτε να τα βρούνε μπορούνε, η καταμέτρηση δεν είχε ακόμα ολοκληρωθεί και ξεχάσανε και αυτοί ότι στο σύνολο του εκλογικού σώματος ούτε 22% δεν βγάζουν όλοι οι πολυδιασπασμένοι μαζί....

Αλλά συγνώμη παρασύρθηκα, μιλούσα για την αριστερά. Μια απαρχαιομένη και μια νέα. 

Για την παλιά τι να πεις; Ξέρεις τι είναι να κλείνει το εργοστάσιο και να σου μένει η αντιπροσωπεία; Ξέρεις τι είναι να βράζει ο τόπος από αγανάκτηση και οργή και αντί να αρπάξεις την ευκαιρία από τα μαλλιά να δηλώνεις ορθά κοφτά ότι δεν συνεργάζεσαι με κανέναν; Να λες στην ουσία εγώ δεν θέλω να κυβερνήσω, ο ρόλος μου είναι να κάνω αιώνια αντιπολίτευση, την ίδια αντιπολίτευση αιώνια. 

Και να πάμε και στη νέα: Μεγάλη νίκη αυτό δεν το αμφισβητεί κανείς. Ή μήπως να το κοιτάζαμε πιο βαθειά;Αυτοδυναμία δεν πήρε πράμα που θα το ήθελα για να δούμε πόσα απίδια χωράει ο σάκος. Αλλά θα μου πείτε γίνεσαι κακός τώρα. 

Ναι λοιπόν γίνομαι γιατί δέχτηκε να συμμετάσχει σε παιχνίδι με σημαδεμένη τράπουλα. Και αυτό δεν είναι καλό σημάδι τουλάχιστον για εμένα. Οφείλω βέβαια να παραδεχτώ ότι ακούστηκαν κάτι ψίθυροι για αλλαγή του εκλογικού νόμου. Αλλά κοντός ψαλμός αλληλούϊα. Εδώ θα είμαστε και μακάρι να είμαι εγώ αυτός που θα έχει κάνει λάθος. 

Εσείς λοιπόν όλος ο σοφός Ελληνικός Λαός που αποδέχτηκε να πάρει μέρος στο τσίρκο με έναν εκλογικό νόμο έκτρωμα όπου ΟΛΟΙ όσοι ψήφισαν αποδέχτηκαν ως δημοκρατικό αφού συμμετείχαν στη μόνη κατ' επίφαση δημοκρατική διαδικασία που μας έχει απομείνει εξηγήστε μου σε πιο μέρος της γης ξανάγινε στις μεγάλες εκλογικές περιφέρειες το πρώτο κόμμα (με διαφορά ως και 5% να παίρνει τις μισές ή και το 1/3 των εδρών; Μήπως αυτό το όχι που νομίζεις αλλά και σου λένε ότι είπες ήταν στην ουσία ναι;

Και ένα μικρό σχόλιο για την αποχή. Δεν ξέρω τι ακούγεται αλλά η αποχή ήταν μικρότερη από την προηγούμενη φορά. Μπορεί το ποσοστό να είναι μεγαλύτερο αλλά πρώτον μιλάμε για καταλόγους που ήταν από την απογραφή του 2001, μιλάμε για αδυναμία μετακίνησης πολλών συνανθρώπων μας, αλλά και για ένα μεταναστευτικό ρεύμα που διαπιστώνω και ιδίοις όμμασι εδώ στην ξενιτιά...

Για επίλογο ακόμα μερικές ερωτήσεις για να δικαιολογήσουμε και τον τίτλο του ιστολογίου. Κάτι σαν εξετάσεις που σύμφωνα με τον Ο.Ουάιλντ είναι ερωτήσεις που κάνουν χαζοί και δεν μπορούν να απαντήσουν οι σοφοί: 

- Τι σε κάνει να πιστεύεις ότι οι άλλοι ξέρουν ή μπορούν καλύτερα από εσένα; 

- Τι σε κάνει να πιστεύεις ότι εσύ ή οι άλλοι που διαλέγεις μπορεί να ξέρουν τι είναι καλό για τον κόσμο;

- Τι σε κάνει να πιστεύεις ότι χρειάζεσαι κάποιον να σε κυβερνά; 

- Τι σε κάνει να πιστεύεις ότι μπορείς ποτέ να αποφασίσεις λογικά όταν βρίσκεσαι υπό πίεση; 

- Τι σε κάνει να πιστεύεις ότι μια αλλαγή μέσα στο πρότυπο είναι αλλαγή;

- Τι σε κάνει να νιώθεις ότι είσαι κάποιος όταν εκλέγεις κάποιον κάνοντάς τον σπουδαίο;

- Τι σε κάνει να διαλέγεις τον ένα αντί του άλλου όταν και οι δύο λένε ότι ξέρουν με διαφορετικό τρόπο να σε σώσουν;

- Τι σε κάνει να πιστεύεις ότι οι διαφορετικές ιδεολογίες, η οργάνωση τους και ο ανταγωνισμός που αυτές προωθούν θα οδηγήσουν ποτέ στην ένωση των ανθρώπων;

- Τι σε  κάνει να πιστεύεις ότι με την οργάνωση της πολιτικής ή της δικαιοσύνης και την επιβολή τους μέσω συμμόρφωσης θα επιτευχθεί ποτέ ενότητα;

Σοφοί μου, ξέρω σας στεναχώρησα, αλλά η καρδιά μου υπαγόρευσε ότι έγραψα και αν έχει κάνει λάθος συγχωρέστέ την. Είναι ακόμα μικρή και έχει πολλά να μάθει από την σοφία σας.