Δεν ψηφίζω - είμαι εργάτης

Ένα επαναστατικό αντιεκλογικό κείμενο (Αναδημοσίευση από τον ιστότοπο anarkismo.net)

Δημοσιεύτηκε στην επαναστατική συνδικαλιστική εφημερίδα «Άμυνα» του Ηρ. Αποστολίδη, με αφορμή τις εκλογές του 1920. Αναδημοσιεύθηκε στο Νο 10 – Μάης 2007 – του δελτίου «Μαύρα Γράμματα» της ΟΑΕ.

Το παρακάτω μανιφέστο γράφτηκε και δημοσιεύτηκε από τον αναρχικό συνδικαλιστή Σταύρο Κουχτσόγλους στην επαναστατική συνδικαλιστική εφημερίδα «Άμυνα» (του Ηρακλή Αποστολίδη), με αφορμή τις αστικές εθνικές εκλογές του 1920. Ο Σταύρος Κουχτσόγλους είναι μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του ελλαδικού και διεθνούς αναρχικού κινήματος. Δραστηριοποιήθηκε στο εργατικό κίνημα κυρίως στις πόλεις της Κωνσταντινούπολης, της Αλεξάνδρειας, της Αθήνας και του Βόλου. Στην Αλεξάνδρεια συσχετίστηκε με το γνωστό Ιταλό αναρχικό Ερρίκο Μαλατέστα. Το κείμενο αποτελεί προδημοσίευση από το βιβλίο για το αναρχικό κίνημα στην Ελλάδα των εκδόσεων «Ούτε Θεός–Ούτε Αφέντης», το οποίο αναμένεται να κυκλοφορήσει σε λίγους μήνες.

Παρήλθεν ήδη αιώνας αφ’ ότου οι αστοί εφεύρων το μέσον της ψήφου, δια να καταπνίγουν δι’ αυτού τους πόθους του λαού, και να τον κρατούν στην αθλιότητα, τούτου, επί τόσα έτη να κάμουν να πιστέψη ότι αυτός – ο πεινασμένος, ο κουρελιάρης, ο άθλιος – είνε ο Κυρίαρχος, αυτοί δε οι υπηρέται του. Και επί 120 έτη τώρα πίστευα κ’ εγώ ο εργάτης – βιομήχανος ή αγρότης – το ψεύδος των αυτό ως αλήθειαν την κοροιδίαν τους αυτήν ως σοβαρότητα. Και ετυραννήθην παντοιοτρόπως, και εβασανίσθην επί γενεάς γενεών δια να φέρω «τους καλυτέρους» εις τα πράγματα, όπως με υπηρετήσουν, και οι εκλεκτοί μου αυτοί υπηρέται, ερχόμενοι στα πράγματα, πρώτον μέλημα είχαν πάντοτε πως να με βυθίσουν περισσότερον μέσα στο βούρκο της αθλιότητος, απολαμβάνοντες εκ της δυστυχίας μου και ζώντες εκ του θανάτου μου.

Αρκεί πλέον ως εδώ. Παύω πλέον του να έχω τον τίτλον του Κυριάρχου με υπηρέτας. Δεν θέλω κανενός την υπηρεσίαν, διότι απεφάσισα να υπηρετήσω ο ίδιος τον εαυτόν μου. Δι’ ο αποφασίζω και λέγω.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι ενόησα πλέον ότι όλοι – Μοναρχικοί, Συνταγματικοί, Δημοκράται, Σοσιαλισταί κλπ – είνε ψεύτες, και ότι όλοι αυτοί, θέλοντες να εργασθούν, προσφέρονται προθύμως να με υπηρετήσουν δήθεν, πράγματι δε να απολαύσουν αυτοί εκ των στερήσεών μου και να ζήσουν ευτυχείς αυτοί καθ’ όλην των την ζωήν εις βάρος μου, αναγκάζοντες εμένα να εργάζομαι διά να διατάσσουν αυτοί και να καρπούνται αυτοί.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι δεν θέλω πλέον να εκλέγω με τα χέρια μου τους τυράννους μου, επικυρώνων ούτω κάθε τετραετίαν δια της εφευρέσεώς των – της ψήφου – το επαχθές αυτό κοινωνικόν Συμβόλαιον, το οποίον με συγκρατεί μέσα στην απόγνωσιν, στον μαρασμόν και στον θάνατον.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι δεν θέλω πλέον να τρέχω κάθε 4ετίαν, σα σκύλος να εκλέξω δια της κάλπης, εγώ ο ίδιος τους τυράννους που θα λάβουν ενεργόν μέρος εις την λειτουργίαν του συστήματος αυτού, δια να κατασυντρίψουν τους αδυνάτους εάν ζητήσουν λίγο ψωμί στην πείνα τους, πληρώνων, εγώ, αυτούς διά το αποτρόπαιόν των έργον με χρήμα, με προνόμοια, με τιμάς.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι έπαυσα να περιμένω πλέον την σωτηρίαν μου από το θαύμα της ψήφου μου. Πέρασε η εποχή των θαυμάτων, των μάγων, των αγίων, των πνευματιστών, της ψήφου. Σπάζω το κομβολόγιον αυτό των θαυμάτων και αναλαμβάνω την πρωτοβουλίαν μου, οργανούμενος οικονομικώς και μακράν από την πολιτικήν σαπίλαν των επιτηδείων, ως ενοήσας πλέον ότι η χειραφέτησίς μου θα συντελεσθή τότε μόνον και θα επιδοθώ ο ίδιος πλέον – δια της οργανώσεώς μου – εις την αποκατάστασιν της θέσεώς μου.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι θέλω την εξαφάνισιν πλέον του αισχρού τούτου εμπορίου όπου, οι άνθρωποι αναγκάζονται να πουλούν τα χέρια τους, την ικανότητά τους, τας γνώσεις των, τα κρέατά τους, τας θυγατέρας των, τους υιούς των, τας οικογενείας των, τας φιλίας των, και να τους εκμεταλλεύωνται οι τραπεζίται, οι έμποροι, οι βιομήχανοι, οι μεσίται, η θρησκεία, η γραφειοκρατία, το κράτος, και να εκμεταλλεύεται ο ιατρός τον άρρωστο, ο παπάς τον πεθαμμένο και να τρέχουν όλοι σα στραβοί στον κατήφορο του εξευτελισμού των, προσέχοντες μόνον στο χρήμα, στην φιλοδοξία και στην απόλαυσι του κτηνώδους των εγωισμού.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι θέλω την εξαφάνισιν πλέον αυτού του αγοράζοντος και πωλούντος την χαμοζωήν του, συρφετού που απαρτίζει την σημαρινήν Κοινωνίαν, και την αναδημιουργίαν μιάς νέας και ελευθέρας κοινωνίας δια των οργανώσεών μου, εντός των οποίων και μόνον το άτομον θα εύρη πλήρη την ελευθερία και την αξιοπρέπειάν του.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι εκατάλαβα πλέον ότι αυτοί που παίρνουν μια ετικέττα Ελευθεροφρόνων, Φιλελευθέρων, Σοσιαλιστών κλπ. και κολλούν σαν ψείρες απάνου στην ψώρα μου με την υπόσχεσιν ότι θα την θεραπεύσουν, δεν κάμνουν τίποτε άλλο παρά να αυξάνουν την φαγούρα της, ανοίγοντες βαθύτερα τις πληγές της, να με κρατούν σε μια ελεεινοτάτη κατάστασι από την οποίαν δεν θα απαλλαχθώ παρά μόνον την ημέραν που θα τις πετάξω για πάντα από πάνω μου και θα περιορισθώ προς θαραπείαν μου εις το σανατόριον της οργανώσεώς μου.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι είδα πλέον ότι δι’ αυτού του μέσου διέρχομαι όλην μου την ζωήν στον πισινό του βωδιού μου οργώνοντας την γη, με ένα τίτλο Κυριάρχου, ενώ αυτοί που με παρουσιάζονται ως Εθνικόφρονες, Φιλελεύθεροι, Σοσιαλισταί κλπ. Δια να με υπηρετήσουν δήθεν, απολαμβάνουν όλας τας φυσικάς καλλονάς, ακούουν μουσική αυτοί, την στιγμήν που εγώ ακούω... του βωδιού μου, λούζονται με μυρωδικά αυτοί, την στιγμήν που καθαρίζω εγώ κοπριές, κραιπαλούν αυτοί, την στιγμήν που εγώ μισοπεθαμμένος, βρέχω το ξεροκόμματό μου για να το φάγω.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι ξύπνησα πλέον απ’ τον λήθαργον στον οποίον μ’ εβύθισαν όλοι αυτοί οι τσαρλατάνοι και είδα ότι η φύσις επροίκισε και εμένα όπως κι’ αυτούς με μυαλό για να το αναπτύξω όσο μπορώΧ με μάτια δια να βλέπω ό,τι ωραίο μ’ αρέσειΧ με αυτιά δια να ακούω όσους ήχους με ευχαριστούνΧ με όσφρησιν δια να μυρίζω ό,τι ευωδιά προτιμώΧ με γεύσι δια να δοκιμάζω ό,τι ουσία με γουστάρειΧ με δόντια, στόμαχον δια να μασσώ και να στέλνω στον στόμαχόν μου όσην ανάγκην έχει τροφήςΧ με πόδια δια να τα διευθύνω και να περπατώ όσο θέλω και με χέρια δια να εργάζωμαι σύμφωνα με την ανάγκην που θα μου παρουσιάζεται προς ικανοποίησιν των ανωτέρω ορέξεών μου.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι όλα αυτά τα όργανα με τα οποία με επροίκισε η φύσις, δια του μέσου αυτού της ψήφου, μου τα καθυπέταξαν οι κατεργαρέοι, και καμμιά κίνησις πλέον δεν μου μένει ελευθέρα. Όλαι μου οι ανάγκαι των ματιών μου, του μυαλού μου, των αυτιών μου, της μύτης μου, των δοντιών μου, του στομάχου μου, των ποδιών μου και των χεριών μου, εξαρτώνται από το «Αποφασίζομεν και διατάσσομεν» των Εθνικοφρόνων, των Φιλελευθέρων, των Σοσιαλιστών και λοιπών βαγαπόντηδων, οι οποίοι προσφέρονται ως υπηρέται δήθεν εμού του Κυριάρχου και με κοροϊδεύουν.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι είνε επάναγκες πλέον να βάλω διά των οργανώσεών μου κάθε κατεργάρη στη θέσι του καταργώ το «Αποφασίζομεν και διατάσσομεν» είτε από τον Γούναρην προσφέρεται, είτε από τον Βενιζέλον, είτε από τον Μπριάν, είτε από τον Λένιν. Να «αποφασίζετε και να διατάσσετε» τα τομάρια σας μόνον του λοιπού, διότι ο φυσικός και αληθής νόμος αυτό λέγειΧ κάθε άτομον «να αποφασίζη και να διατάσση» τον εαυτόν του μόνον σύμφωνα με τας ανάγκας του, καθώς και κάθε οργάνωσις σύμφωνα με τας ανάγκας των μελών αυτής.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι η ιστορία με εδίδαξε ότι η Πειθαρχία και η Υπακοή εις το «αποφασίζομεν και διατάσσομεν» των άλλων, εμπερικλείουν μέσα των όλην την κακομοιριά μου, την στέρισιν και τον θάνατον όχι μόνον τον ειδικόν μου αλλά και της συζύγου μου και των τέκνων μου, κ’ εκείνων που γεννήθηκαν κ’ εκείνων που θα έχουν το ατύχημα να γεννηθούν, κατερημώνουσαι ούτω ολοκλήρους οικογενείας και ολόκληρα έθνη, προς απόλαυσιν μερικών φιλοδόξων ανοήτων, βαρβάρων αρχομανών, κτηνανθρώπων.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι αντελήφθην καλώς πλέον ότι ένας φυσικός νόμος υπάρχει το Πειθαρχείν και Υπακούειν προς ικανοποίησιν των αναγκών του οργανισμού μου, αι οποίαι ανάγκαι θα γίνουν βεβαίως αισθηταί και από τα λοιπά μέλη της οργανώσεώς μου και θα εκπληρωθούν δι’ αυτής και μόνης.

ΔΕΝ ΨΗΦΙΖΩ

Διότι θέλω να ζήσω ελεύθερος πλέον και την ελευθερία μου αυτήν είνε αδύνατον να μου την δώσουν οι οποιοιδήποτε επιτήδειοι καιροσκόποι δια του «αποφασίζομεν και διατάσσομεν» δι’ αυτό «αποφασίζω και διατάσσω» κ’ εγώ τον εαυτό μου, ίνα οργανούμενος μακράν από κάθε φαυλότητα, επιβάλω προς αυτούς την ελευθερίαν, διά των οργανώσεών μου. Έχω δε την πεποίθησιν, ότι, εάν, ούτω σκεπτόμενος, κάθε εργάτης λάβη την ιδίαν απόφασιν με μένα, εντός ολίγου χρονικού διαστήματος θα δοκιμάσουμε τα καλά αποτελέσματα των ελευθέρων και απηλλαγμένων από κάθε πολιτικήν σαπίλαν οργανώσεών μας.

Ευθανασία, τώρα!

Έλαβα με email το παρακάτω. Είναι αστείο αλλά παρακαλώ σκεφτείτε το σοβαρά...
Χθες το βράδυ, καθόμασταν με τη γυναίκα μου στο τραπέζι και όπως βλέπαμε τις βραδυνές είδησεις για ένα θέμα ευθανασίας που έχει προκύψει πρόσφατα στην Ιταλία με μία κοπέλα, αρχίσαμε να μιλάμε για την ευθανασία.

Στο θέμα της επιλογής μεταξύ ζωής και θανάτου, της είπα:
" Μην μ' αφήσεις ποτέ να ζω σαν φυτό και σε αυτή την απαίσια κατάσταση, να εξαρτώμαι από μία μηχανή και να ταΐζομαι από το υγρό μιας μπουκάλας.

Εάν ποτέ, χτύπα ξύλο, με δεις σε τέτοια κατάσταση, αποσύνδεσε σε παρακαλώ άμεσα τα μηχανήματα που με κρατάνε στη ζωή".

Οπότε η γυναίκα μου σηκώθηκε από το τραπέζι, τράβηξε την πρίζα για την τηλεόραση, έσβησε τον υπολογιστή και πέταξε τη μπύρα μου!!

Πολιτισμός - Κουλτούρα (Μέρος Β')

Που Βρίσκεται ο Πολιτισμός;

Τουλάχιστον σε τρία σημεία συνεχίζεται μέχρι σήμερα η συζήτηση σχετικά με την έννοια του πολιτισμού:

1. Ως ποιό σημείο μπορούμε να μιλάμε για την κουλτούρα σαν ένα "ενοποιημένο όλο".
2. Ως ποιό σημείο μπορούμε να δούμε την κουλτούρα σαν μία αυτόνομη "υπεροργανική" ολότητα.
3. Πως μπορούμε καλύτερα να χαράξουμε σύνορα γύρω από τις κουλτούρες.

Η ιδέα του "ενοποιημένου όλου" βασίζεται εν μέρη στην σπουδαία μοντέρνα αντίληψη ότι πίσω από πεποιθήσεις ή συμπεριφορές βρίσκεται μια πιο θεμελειώδη πραγματικότητα. Για τον Μάρξ αυτή ήταν τα μέσα παραγωγής, για τον Ε. Durkheim ήταν η κοινωνία, για τον Φρόυντ το ασυνείδητο και για πολλούς ανθρωπολόγους, αρχής γενομένης από τον Boas η ίδια η κουλτούρα.
Διάφορες ιδέες υπάρχουν για την φύση αυτού του όλου. Ένα ωραίο παράδειγμα μας δίνει ο C. Geertz. Στην περιγραφή της κοινωνίας του Μπαλί, χρησιμοποίησε τις κοκορομαχίες -μια πολύ δημοφιλή διασκέδαση στο Μπαλί- σαν μια εικόνα που χαρακτηρίζει πεποιθήσεις και πρακτικές και η οποία επεκτείνεται, από το πως βλέπουν την σεξουαλική τους ικανότητα, ως το τρόπο με τον οποίο η ιεραρχία των κοινωνικών θέσεων οργανώνει ολόκληρη την κοινωνία. Δηλαδή ανόμοια στοιχεία της κουλτούρας δημιουργούν μια "ύφανση απόψης και πεποίθησης" η οποία είναι συνεχής και αμοιβαία ενισχυόμενη. Οι πολιτισμοί, μας λέει ο Geertz, μπορούν να διαβαστούν σαν διήγημα ή ποίημα. Το κόλπο είναι να βρεις τα πολιτιστικά "κείμενα" που οι ίδιοι οι άνθρωποι μιας κοινωνίας θεωρούν υποχρεωτικά (κοκορομαχία) και όχι μόνο να τα καταλάβεις όπως τα βλέπουν αυτοί, αλλά να βλέπεις τους τρόπους με τους οποίους φωτίζουν άλλες όψεις της κοινωνίας.

Μια άλλη -σε πιο λογικές βάσεις- άποψη της ενοποίησης, προήθλε από την γλωσσολογική έννοια ότι πίσω από τον λόγο βρίσκεται μια γραμματική ή ορισμένοι κανόνες. Μ' αυτήν την προσέγγιση, η κουλτούρα συχνά αναφέρεται σαν κώδικας ή πρόγραμμα. Έτσι, η κουλτούρα ενοποιείται από την εσωτερική λογική των κανόνων που της επιτρέπουν να έχει νόημα και να είναι παραγωγική.

Η κουλτούρα αποτελείται από υποδείγματα για να αποφασίσουμε τι υπάρχει, τι μπορεί να υπάρξει, πως νιώθει κάποιος γι'αυτό, τι να κάνουμε γι'αυτό και πως να το κάνουμε. - Ward H. Goodenough, 1963

Φυσικά υπάρχουν και αυτοί που αρνούνται ότι η κουλτούρα είναι ενοποιημένη. Την χαρακτηρίζουν περισσότερο σαν ένα "bricolage", ένα είδος κολλάζ, στο οποίο τα απομεινάρια του πολιτισμού αποκτούν χρήσεις που δεν ήταν στους σκοπούς τους. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η κουλτούρα είναι μια συνεχόμενη διεργασία. Έτσι αποφεύγουν το πρόβλημα να την εξετάζουν ξεχωριστά από την ιστορία και από την επιρροή των ανθρώπων.

Κουλτούρα είναι το πολύπλοκο σύνολο παραδοσιακής συμπεριφοράς η οποία αναπτύχθηκε από την ανθρώπινη φυλή και διδάσκεται διαδοχικά από κάθε γενιά. Μία Κουλτούρα είναι λιγότερο ακριβής. Μπορεί να είναι οι μορφές της παραδοσιακής συμπεριφοράς που είναι χαρακτηριστικό μιας δεδομένης κοινωνίας, ή ενός συνόλου κοινωνιών, ή μιας ορισμένης φυλής, ή μιας ορισμένης περιοχής ή μιας ορισμένης χρονικής περιόδου.- Margaret Mead, 1937

Η αναποφασιστικότητα που υπάρχει στην έννοια κουλτούρα μοιάζει να δυσκολεύει τον ορισμό ακριβών συνόρων μεταξύ πολιτισμών. Για παράδειγμα ο Boas έζησε σε μια εποχή που την Γερμανία απασχολούσε το χτίσιμο του έθνους. Οι εθνικιστές χρησιμοποίησαν την ιδέα της παν-Γερμανικής Kultur ή Geist, για να πουνε ότι οι Γερμανοί μοιράζονταν πολλά κοινά (γλώσσα, φολκλόρ, και έθιμα μεταξύ άλλων) και ότι αυτή η Kultur ή Geist υπερβαίνει τις πολιτικές διαιρέσεις που τους χωρίζουν.
Άλλοι προχωρόντας πιο πέρα μίλησαν "για ένα άνθρωπο, μία κουλτούρα και μία κοινωνία". Ίσως όμως είναι πιο σωστή η άποψη που υιοθετούν οι περισσότεροι ανθρωπολόγοι σήμερα, η οποία τείνει να βλέπει την κουλτούρα όχι σαν ένα πράγμα ξεχωριστό, αλλά σαν ένα μέσο μάθησης για να ξεσκεπάσουμε το νόημα στην κοινωνική ζωή.

Μπορεί να ειπωθεί ότι παρά τις δυσκολίες της, η ανθρωπολογική αντίληψη της κουλτούρας είχε σημαντικό αντίκτυπο στη μοντέρνα σκέψη. Ξεσκεπάζοντας την θεμελιωδώς αυθαίρετη και διδασκόμενη βάση για τις διαφορές ανάμεσα στις ανθρώπινες κοινωνίες, αυτή η αντίληψη της κουλτούρας ήταν ένα πανίσχυρο όπλο κατά του ρατσισμού, του εθνικού σωβινισμού, και του "επιστημονικού" ρατσισμού που χαρακτήριζε την ανθρωπολογία του 19ου αιώνα. Για τον Boas και τους μαθητές του, το να πολεμάς τον ρατσισμό και τον εθνοκεντρισμό -η τάση να μετράμε τους άλλους μόνο με τις δικές μας αξίες- ήταν πρωταρχική αποστολή για τον μαθητή της ανθρωπολογίας. Ο εμπειρικός Boas έκανε μελέτες όπου αντιτίθεται στις αμερικάνικες αντιλήψεις της εποχής του για κληρονομικές "αδυναμίες" και "κατωτερότητα" κάποιων εθνικοτήτων μεταναστών, δείχνοντας ότι άπαξ και βρίσκονταν στις ΗΠΑ οι καλύτερες συνθήκες διατροφής και υγείας γρήγορα παρήγαγαν πληθυσμούς γερούς σαν τον οποιοδήποτε. Ο Boas ήταν σίγουρος ότι το περιβάλλον μάλλον, παρά η βιολογική κληρονομικότητα, είναι η βασική αρχή καθορισμού του χαρακτήρα και της συμπεριφοράς στους ανθρώπους.


Πολιτιστική Σχετικότητα (Cultural Relativism)

Μεταξύ των ηθικών, φιλοσοφικών και πολιτικών συνεπειών της εμφάνισης της έννοιας της κουλτούρας, είναι και η εμφάνιση του δόγματος της "πολιτιστικής σχετικότητας". Ξεκινάμε, λένε οι συγγραφείς, από τον συλλογισμό ότι οι πεποιθήσεις μας, η ηθική μας, η συμπεριφορά μας -ακόμα και οι ίδιες οι αντιλήψεις μας του κόσμου γύρω μας- είναι προϊόντα του πολιτισμού, που τα μάθαμε σαν μέλη της κοινότητας στην οποία μεγαλώσαμε. Αν, όπως πιστεύουν, το περιεχόμενο του πολιτισμού είναι το προϊόν μιας αυθαίρετης, ιστορικής εμπειρίας του ανθρώπου, τότε το τι είμαστε σαν κοινωνικά όντα είναι επίσης ένα αυθαίρετο και ιστορικό προϊόν. Επειδή ο πολιτισμός καθορίζει την άποψη μας για τον κόσμο, τόσο βαθειά και τόσο πλατειά είναι πολύ λογικό ότι δεν μπορούμε να έχουμε μια αντικειμενική βάση για να βεβαιώσουμε ότι η τάδε όψη του κόσμου είναι ανώτερη από μία άλλη, ή ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μία για να μετρήσουμε την άλλη. Μ'αυτήν την έννοια οι κουλτούρες μπορούν να κρίνονται σχετικά η μία με την άλλη, και η έννοια μια δεδομένης πεποιθήσεως ή συμπεριφοράς πρέπει πρωτίστως και κυρίως να κατανοηθεί σε σχέση με το δικό του πολιτιστικό περιεχόμενο. Αυτή είναι εν ολίγοις η βάση αυτού που ονομάστηκε πολιτιστική σχετικότητα.

Πολλοί ειδικά στις ΗΠΑ δεν βλέπουν την σχετικότητα σαν δόγμα αλλά σαν εμπειρική διαπίστωση. Αυτό φαίνεται στη δουλειά ανθρωπολόγων - γλωσσολόγων όπως ο Ε. Sapir που τον οδήγησε να δηλώσει ότι "μαθαίνοντας μια γλώσσα, μαθαίνουμε ένα κόσμο". Έτσι αναφερόμενοι στη βροχή οι Άγγλοι λένε "it is raining" αλλά ποιός ή τι βρέχει; Αυτό δείχνει ότι είμαστε προδιαθετιμένοι από την γλώσσα να σκεφτόμαστε τα φαινόμενα στον κόσμο σε όρους άμεσων αποτελεσμάτων από ειδικές αιτίες. Σε αντίθεση, ένας Ινδονήσιος θα αναφερθεί στο γεγονός με την έκφραση: "υπάρχει βροχή" (Ada hujan). Αντί για αιτία και αποτέλεσμα η ινδονησιακή έκφραση προδιαθέτει τους ομιλούντες στο να βλέπουν τον κόσμο σαν μια ταυτόχρονη ροή πραγμάτων και γεγονότων. (Στο πρώτο κεφάλαιο είχε αναφερθεί σε μια περίπτωση φυλής όπου το " λαικό δικαστήριο" βασισμένο σε κανόνες ηθικής καταδίκασε ένα άτομο για γεγονότα που θα "μπορούσε" να προκαλέσει η συμπεριφορά του, ενώ όλοι τους γνωρίζανε ότι τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν ως καταδικαστικά,ήταν ψευδή (!), σε αντίθεση με την δική μας "λογική" του αίτιου - αποτελέσματος.)

Οι ηθικές διαστάσεις της πολιτιστικής σχετικότητας μπορούν να συνοψιστούν στα παρακάτω:
Μπορεί οποιαδήποτε κοινωνία να διεκδικήσει μονοπώλιο στην ηθική αλήθεια ή να ισχυριστεί ότι έχει ανακαλύψει ένα ανώτερο σύνολο νορμών και αξιών; Συμπεριφορά που μπορεί να είναι παράνομη, ανόητη ή ανήθικη σε μία κοινωνία μπορεί να είναι τελείως λογική και κοινωνικά αποδεκτή σε μία άλλη. Το μόνο λογικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε είναι να αναστέλλουμε κάθε κρίση για τις συνήθειες μια άλλης κοινωνίας. Βέβαια έτσι είναι πολύ δύσκολο να θέσουμε τα πολιτιστικά σύνορα, ειδικά σήμερα που με την μετανάστευση και την διασπορά έχουμε οδηγηθεί σε πιθανότητες πραγματικά πολυ-πολιτισμικών κοινωνιών. Μέχρι ποιό σημείο μπορούν τα αισθήματα μιάς κοινότητας να διεκδικούν πολιτιστικό χαρακτηρισμό που απαιτεί αυτονομία και σεβασμό; Μπορούν οι χούλιγκανς να ζητήσουν την προστασία της πολιτισμικής σχετικότητας; Πρέπει να μην επεμβαίνουμε σε αρχαία και παραδοσιακά πολιτιστικά δρώμενα τα οποία μας φαίνονται καταπιεστικά σ'ένα τμήμα ή μία τάξη αυτής της κοινωνίας;

Η κουλτούρα είναι ...επίκτητη (μέσω μάθησης), προσαρμόσιμη, συμβολική συμπεριφορά, βασισμένη στη γλώσσα, συσχετιζόμενη με τις τεχνικές ανακαλύψεις, ένα πολύπλοκο σύνολο δεξιοτήτων που με την σειρά του εξαρτάται από την ικανότητα να οργανώνει ανταλλαγή σχέσεων μεταξύ των κοινοτήτων... - Adam Kuper, 1994

Αυτό δεν είναι ένα αφηρημένο μεταφυσικό πρόβλημα. Πάρτε για παράδειγμα την θηλυκή περιτομή (κλειτορειδοκτομή) που γίνεται στις ανατολικοαφρικανικές κοινωνίες. Αυτό περιλαμβάνει στην πιο εξτρεμιστική εκδοχή του την χωρίς αναισθητικό περιτομή της κλειτορίδας και χειλιών. Είναι εύκολο να δούμε αυτή την πράξη σαν μια παράβαση βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων. Από την άλλη, κάνοντας κάτι θα διαπράξουμε μια θεμελιώδη παράβαση της πολιτιστικής αυτονομίας των ανθρώπων που κάνουν αυτή την τελετή. Επιπλέον η Janice Boddy βρήκε στη μελέτη της για τους Hofriyati του βόρειου Σουδάν, ότι η γυναικία περιτομή συμμετέχει με την ανδρική περιτομή σ'ένα πλούσιο σύνολο νοημάτων που έχουν να κάνουν με τον τρόπο που η κοινωνία, και όχι η φύση, κάνει τα αγόρια άντρες και τα κορίτσια γυναίκες . Βασισμένοι σ'αυτό το πολιτιστικό πλαίσιο, αυτή η πρακτική δεν είναι ούτε παράλογη, ούτε εσκεμμένα απάνθρωπη και καταπιεστική και κυρίως γίνεται και σε άνδρες και σε γυναίκες. Μπορεί να βρίσκουμε τις συνέπειες τέτοιων πράξεων αποκρουστικές, αλλά πρέπει να πιέσουμε για να βρούμε μια ηθική βάση για να συνηγορήσουμε σε καταστολή του η οποία δεν θα παραβιάζει την πολιτιστική αυτονομία των Hofriyati. Είναι φυσιολογικό να απορήσει κανένας, αν είναι δυνατό ταυτόχρονα να εφαρμόσει την ιδέα των οικουμενικών δικαιωμάτων και την πίστη στην σχετικότητα των πολιτισμών.
Τελικά όπως είπε και ο C. Geetz, "κάποιος μπορεί να αξιώσει να αναμιχθεί στις δουλειές των άλλων βασισμένος σε μια κοινή ανθρωπότητα, εξάλλου μοιραζόμαστε αυτόν τον πλανήτη σαν ένα είδος. Αλλά κάθε τέτοια αξίωση πρέπει να γίνεται με την μεγαλύτερη φροντίδα και απροθυμία και μόνο μετά από ειλικρινή και επιμελή προσπάθεια να αντιληφθούμε σε τι εναντιωνόμαστε μέσα στο δικό του πολιτιστικό πλαίσιο."

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
Alfred Kroeber & Clyde Kluckholn - Culture: A critical review o Concepts and Definitions, 1952
George Stocking - Race, Culture and Evolution, 1968
Clifford Geertz - Interpretetion of Cultures, 1973
Edward Said - Orientalism, 1978
Johannes Fabian - Time and the Other, 1983
Micheal Foucault - Power/Knowledge: Selected Intreviews and Other Writings, 1980

Πηγές αναφορών:
Emile Durkheim and Marcel Mauss - Primitive Classification, 1903
Claude Levi-Strauss - Myth and Meaning, 1978
Dan Sperber - On Anthropological Knowledge, 1985
Robert Murphy - Cultural and Social Anthropology: An Overture, 1986

Πολιτισμός - Κουλτούρα (Μέρος Α')

Αγαπητέ αναγνώστη/-ρια,

Η ερώτηση τι είναι πολιτισμός έχει απασχολήσει αυτό το ιστολόγιο και παλαιότερα. Τότε είχα διαλέξει έναν ορισμό του ιστορικού Γ. Μπούκχαρτ. Αν και ο ορισμός αυτός συνεχίζει να με καλύπτει, σήμερα θα εξετάσουμε το θέμα από μια άλλη σκοπιά. Την οπτική που μας προσφέρει μια σχετικά καινούργια επιστήμη (τέλη 19ου-αρχές 20ου αι.), η ανθρωπολογία.

Το κείμενο που ακολουθεί είναι η σύμπτυξη (σε δύο αναρτήσεις, λόγω όγκου) του δεύτερου κεφαλαίου από το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο Social & Cultural Anthropology, εκδ.: Oxford University Press. Πριν ξεκινήσω, δυό λόγια για το βιβλίο. Είναι μικρό αλλά πολύ περιεκτικό. Δεν γνωρίζω αν υπάρχει μετάφραση στα ελληνικά, αλλά είναι ένας πάρα πολύ καλός οδηγός για μια εισαγωγή σχετικά με την επιστήμη της ανθρωπολογίας. Οι συγγραφείς είναι ο J. Monaghan & ο P. Just. Και οι δύο με πείρα στο "πεδίο" της δράσης, δηλ. ζώντας χρόνια απομονωμένοι σε διάφορες φυλές, βασική προϋπόθεση γι'αυτήν την επιστήμη μια που δεν υπάρχουν όργανα - μηχανήματα για να μετρήσουν τα αντικείμενα με τα οποία ασχολείται. Το όργανο είναι ο ίδιος ο παρατηρητής, ο οποίος προσπαθεί να παραμείνει αντικειμενικός σε ότι παρατηρεί.

Το κεφάλαιο που θα μας απασχολήσει έχει τον τίτλο Προνύμφες μελισσών και Κρεμμυδόσουπα: Πολιτισμός/Κουλτούρα. Οι συγγραφείς ξεκινάνε προσδιορίζοντας ότι ίσως το πιο αξιοπερίεργο χαρακτηριστικό που μας κάνει σαν είδος ξεχωριστό από όλα τ' άλλα είναι η ικανότητα μας να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και να επικοινωνούμε αυτές τις συλλήψεις συμβολικά, με πρωταρχικό μέσο φυσικά, την γλώσσα. Αυτό σε συνδιασμό με την πολύπλοκη κοινωνική οργάνωση επέτρεψε το ανθρώπινο είδος να κληρονομεί και κατά συνέπεια να κάνει την γνώση αθροιστική από γενιά σε γενιά.

Προτού αρχίσει η κυρίως ανάλυση, οι συγγραφείς σπεύδουν να μας προετοιμάσουν για το τι θα ακολουθήσει λέγοντας ότι πιθανόν υπάρχουν περισσότεροι ορισμοί της κουλτούρας απ'ότι ανθρωπολόγοι, και ότι οι ίδιοι έχουν εκπαιδευτεί με την αίσθηση της κουλτούρας σαν "κοινές μορφές επίκτητης συμπεριφοράς".

Την βικτωριανή εποχή (1871) ο Edward B. Taylor έδωσε τον παρακάτω ορισμό ο οποίος δεν αμφισβητήθηκε για 30 χρόνια.

Κουλτούρα, ή πολιτισμός ... είναι αυτό το πολύπλοκο όλον, το οποίο περιλαμβάνει γνώση, πίστη, τέχνη, ηθική, νόμο, έθιμο, και όλες τις άλλες δυνατότητες και συνήθειες που αποκτήθηκαν από τον άνθρωπο σαν μέλος της κοινωνίας.

Αυτό που πρέπει να συγκρατήσουμε είναι ότι είναι επίκτητο, δηλ. το μαθαίνουμε. Βέβαια οι Βικτωριανοί το έβλεπαν σαν κάτι το οποίο ένα έθνος μπορεί να το έχει σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό από ένα άλλο. Αν και αυτή η αίσθηση μπορεί να συνεχίζεται μέχρι σήμερα στις καθημερινές χρήσεις της λέξης πολιτισμός, αυτή η άποψη έχει απορριφθεί από τους ανθρωπολόγους. Αξίζει εδώ να σημειωθεί και μια άλλη, επικρατούσα άποψη, μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Raymond Williams παρατήρησε ότι ο όρος πολιτισμός χρησιμοποιούνταν με μια έννοια που υποδηλώνει μια "κεντρική μορφή αξιών" και παράλληλα έναν "συγκεκριμένο τρόπο ζωής". Έτσι για παράδειγμα έχουμε τον Γιαπωνέζικο πολιτισμό, τον Αμερικάνικο πολιτισμό κ.ο.κ.

Ο Franz Boas, μία τεράστια φυσιογνωμία στο χώρο της ανθρωπολογίας, συγκέντρωσε την προσοχή του στη γεωγραφία και σ'αυτό που τότε (τέλη 19ου αι.) ονομαζόταν "ψυχοφυσική". Αυτή η επιστήμη επικεντρωνόταν στη μελέτη του "πως τα χαρακτηριστικά του παρατηρητή καθορίζουν την αντίληψη των φυσικών φαινομένων." Ο Boas είχε ενθουσιαστεί από την ιδέα ότι το περιβάλλον, πολιτισμικό και φυσικό, είχε καθοριστική επίδραση στον τρόπο με τον οποίο κάποιος αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Ήδη με την πρώτη του (αρκετά γνωστή εργασία) ασχολήθηκε με το πως οι Εσκιμώοι (Inuit) αντιλαμβανόντουσαν και κατηγοριοποιούσαν το χρώμα του θαλασσινού νερού. Ο ορισμός που έδωσε για τον πολιτισμό (1930) είναι ο ακόλουθος:

Ο πολιτισμός περιλαμβάνει όλες τις εκδηλώσεις της κοινωνικής συμπεριφοράς μιας κοινότητας, τις αντιδράσεις του ατόμου όπως αυτές επηρρεάζονται από την ομάδα με την οποία συμβιώνει, και το προϊόν των ανθρώπινων δραστηριοτήτων όπως αυτές καθορίζονται από αυτές τις συνήθειες.

Ο Boas είδε την "κουλτούρα" σαν "kulturbrille" ένα είδος γυαλιών που ο καθένας μας φορά. Φακοί οι οποίοι μας προσφέρουν το μέσο να αντιλαμβανόμαστε το κόσμο γύρω μας, για να ερμηνεύουμε το νόημα των κοινωνικών μας ζωών, και να θέτουμε τα όρια των δραστηριοτήτων μας σ'αυτές. Ένα ωραίο παράδειγμα για να κατανοήσουμε τα παραπάνω, συνέβηκε στον έναν από τους συγγραφείς κατά την παραμονή του στο Μεξικό με τους Mixtec της Oaxaca.

Είχε πάει για κυνήγι με τρεις από τους νέους μεξικανούς φίλους του. Μετά από άρκαπες προσπάθειες τους είδε κάτω από ένα δέντρο να δείχνουν στο έδαφος και να συζητάνε έντονα. Πλησιάζοντας είδε ότι δείχνανε μια κυψέλη την οποία κάποιος γκρέμισε από το δέντρο και όταν άνοιξε από την πτώση στο έδαφος αποκαλύφθηκε μέλι, κερύθρα και προνύμφες μελισσών. Αμέσως αρχίσαν να κόβουν κομμάτια τα οποία καταβρόχθιζαν με βουλιμία. Ξαφνικά ένας από αυτούς σηκώθηκε και είπε: "Περιμένετε, είμαστε αγενείς!" Πήρε ένα μεγάλο κομμάτι και το έδωσε στον "ξένο" λέγοντάς του: "Είναι όλο για εσένα". Μην βλέποντας τρόπο να αρνηθεί ο ανθρωπολόγος έκλεισε τα μάτια του και το κατάπιε. Ένα χρόνο μετά πήρε ένα είδος "εκδίκησης" όταν προσκάλεσε μερικούς από αυτούς στο σπίτι του για φαί. Έχοντας παρατηρήσει ότι δεν το είχε δει ποτέ σαν γεύμα στην Oaxaca, τους ετοίμασε σαν έκπληξη κρεμμυδόσουπα. Αφού σέρβιρε, παρατήρησε ότι οι προσκεκλημένοι ήταν διστακτικοί στο ν'αρχίσουν να τρώνε. Με την γωνία του ματιού του είδε κάποιον από τους καλεσμένους να χύνει το μπώλ με την σούπα σε κάποια γωνία του σπιτιού. Όταν ρώτησε αν κάτι έτρεχε, μετά από κάποια διστακτικότητα ένας από αυτούς με μια έκφραση αηδίας στο πρόσωπο του απάντησε: "τα κρεμμύδια έχουν απαίσια μυρωδιά, και αν φας πολλά από αυτά γίνεσαι ηλίθιος!"
Συνδιάζοντας τα παραπάνω ο συγγραφέας με την ιδέα του Boas σχετικά με τα "πολιτιστικά γυαλιά" εξηγεί ότι το φαγητό είναι μέρος ενός πολύπλοκου συστήματος από ιδέες, αντιλήψεις, νόρμες, αξίες, συναισθήματα και συμπεριφορές έτσι ώστε ποτέ δεν είναι απλή ικανοποίηση του αισθήματος της πείνας. Είναι επίσης μια έκφραση του πως έχουμε μάθει να βλέπουμε τον κόσμο. Περιλαμβάνει μεταξύ άλλων ένα σύστημα ταξινόμησης (πχ. τι είναι εδώδιμο και τι όχι), ηθικές αξίες (πχ. την εύνοια στον καλεσμένο) και πολιτιστικά καθορισμένα συναισθήματα (πχ. αηδία ή ευχαρίστηση)

Έτσι ίσως εξηγείται και ο ορισμός που μας δίνει ο Bronislaw Malinowski (1944)

Κουλτούρα είναι το αναπόσπαστο όλον που αποτελείται από εργαλεία και καταναλωτικά αγαθά, από συνταγματικούς καταστατικούς χάρτες για τις διάφορες κοινωνικές ομάδες, από ανθρώπινες ιδέες και τέχνες, πιστεύω και έθιμα. Είτε εξετάζουμε μια πολύ απλή ή πρωτόγονη κοινωνία, είτε μια ιδιαίτερα πολύπλοκη και εξελιγμένη, πάντα ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια αχανή μηχανή, κατά ένα μέρος υλική, κατά ένα μέρος ανθρώπινη και κατά ένα μέρος πνευματική, με την οποία ο άνθρωπος μπορεί να αντιμετωπίσει τα συγκεκριμένα και ειδικά προβλήματα που συναντά.

Είναι επίσης ενδιαφέρον άλλο ένα συμπέρασμα από την παραπάνω ιστορία. Η μελέτη των πολιτισμών μας κάνει φανερές τις διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους. Όμως παράλληλα η παραπάνω ιστορία μπορεί να διαβαστεί και ως προς τις ομοιότητες που αποκαλύπτει ανάμεσα στους ανθρώπους, ομοιότητες που μπορεί να αποτελούν μέρος μιας παγκόσμιας ανθρώπινης κληρονομιάς. Έτσι όλοι οι πολιτισμοί, για παράδειγμα στο φαγητό, χρησιμοποιούν ένα σύνθετο σύστημα ταξινόμησης. Τα περιεχόμενα και οι κατηγορίες μπορεί να διαφέρουν, αλλά το γεγονός της ταξινόμησης παραμένει όμοιο.

Βέβαια υπάρχει και η άποψη η οποία διατυπώθηκε από τον Γάλλο κοινωνικό θεωρητικό Emile Durkheim και τον ανηψιό του Marcel Mauss η οποία αμφισβητεί ότι η ικανότητα για ταξινόμηση προέρχεται από την κοινωνική φύση μας, κρίνοντας ότι οι πρώτες λογικές κατηγορίες ήταν οι κοινωνικές τάξεις. Το ίδιο θα υποστηρίξει μισό αιώνα αργότερα και ο ιδρυτής της "δομημένης" ανθρωπολογίας, Claude Levi-Strauss. Θα το δικαιολογήσει με έναν ενδιαφέρον συλλογισμό: Η ανθρώπινη ταξινόμηση είναι μεν παγκόσμιο φαινόμενο, αλλά προέρχεται από την δυαδική φύση του ανθρώπινου μυαλού. "Αν εξετάσουμε όλες τις διαννοητικές προσπάθειες της ανθρωπότητας, ο κοινός παρονομαστής είναι πάντα η εισαγωγή ενός είδους τάξης. Αν αυτό αντιπροσωπεύει μια βασική ανάγκη για τάξη στο ανθρώπινο μυαλό και αφού, εξάλλου, το ανθρώπινο μυαλό δεν είναι παρά ένα μέρος του σύμπαντος, η ανάγκη πιθανότατα υπάρχει επειδή υπάρχει μια τάξη στο σύμπαν και το σύμπαν δεν είναι χάος". Καταλήγοντας στο παρακάτω εντυπωσιακό συμπέρασμα (1983):

Η κουλτούρα δεν είναι ούτε φυσική, ούτε τεχνητή. Δεν προέρχεται ούτε γενετικά, ούτε από την λογική σκέψη, γιατί είναι φτιαγμένη από κανόνες διαγωγής, οι οποίοι δεν εφευρέθηκαν και των οποίων η λειτουργία γενικά δεν είναι κατανοητή από τους ανθρώπους που τους υπακούν. Κάποιοι από αυτούς τους κανόνες είναι απομεινάρια παραδόσεων αποκτημένων σε διαφορετικούς τύπους κοινωνικής δομής από τους οποίους κάθε ανθρώπινη ομάδα έχει περάσει. Άλλοι κανόνες γίναν συνειδητά αποδεκτοί ή παραποιήθηκαν στο όνομα κάποιον συγκεκριμένων σκοπών. Παρ' όλα αυτά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ανάμεσα στα ένστικτα που κληρονομήθηκαν από το γενότυπο μας και στους κανόνες που εμπνεύστηκε η λογική, η μάζα των ασυνείδητων κανόνων παραμένει πιο σημαντική και πιο αποτελεσματική. Επειδή η ίδια η λογική... είναι μάλλον προϊόν παρά αιτία της πολιτιστικής εξέλιξης.

Αξίζει εδώ να αναφερθεί η συμβολή του Γάλλου φιλοσόφου Michel Foycault, ο οποίος αντιλήφθηκε ότι οι κατηγορίες των εννοιών που επιβάλλονται από τον πολιτισμό αποτελούν την βάση της ανισότητας και της καταπίεσης. Με άλλα λόγια είναι εμφανής η δυνατότητα για έλεγχο των ταξινομήσεων σαν βασική πηγή της δύναμης στην κοινωνία. Αυτό με την σειρά του κάνει την "ανταγωνιστικότητα των κατηγοριών της κοινωνικής ταξινόμησης", όπως "άρρεν" και "θήλυ", με όλους τους κοινωνικούς, πολιτικούς και οικονομικούς συσχετισμούς που συνεπάγονται, ένα "πρωταρχικό τρόπο αντίστασης στην εξουσία".

Βέβαια είναι δύσκολο στο παράδειγμα που αναφέραμε να βρούμε πολιτικά ή οικονομικά κίνητρα, αλλά δεν πηγάζουν όλες οι πράξεις μας από αυτά. Ο Renato Rosaldo μας δίνει ακόμα μια οπτική γωνία στο θέμα (1989)

Η κουλτούρα δίνει σημασία στην ανθρώπινη εμπειρία επιλέγοντας από αυτήν και οργανώνοντας την. Αναφέρεται εκτατεμένα στις μορφές με τις οποίες οι άνθρωποι κατανοούν τις ζωές τους ... Δεν κατοικεί σ' ένα ξεχωριστό χώρο, όπως η...πολιτική ή η οικονομία. Από τις πιρουέττες του κλασικού μπαλέτου ως τα πιο ωμά γεγονότα, όλη η ανθρώπινη επαφή είναι πολιτιστικά μεσολαβημένη. Η κουλτούρα περικλείει το καθημερινό και την εσωτερικότητα, το εγκόσμιο και το ανυψωμένο, το γελοίο και το θείο. Ούτε υψηλή, ούτε χαμηλή, η κουλτούρα διεισδύει σε όλα.

Αφού δόθηκε μια γενική ιδέα για το "τι είναι κουλτούρα" στην επόμενη ανάρτηση θα εξετάσουμε "που βρίσκεται η κουλτούρα" και θα μιλήσουμε και για τον όρο "πολιτισμική σχετικότητα". Τέλος θα υπάρξει και σχετική βιβλιογραφία για περαιτέρω διάβασμα...

Σκαρίμπας

Από τον ιστότοπο http://www.zsynantisi.com/synantiseis/grafi/index.htm

Όλα αυτά τα ζώα του Παράδεισου μή φαγόντα από το Δέντρο της Γνώσεως, μείναν εκεί αδιανόητα και μακάρια τρώγοντας κάθε τόσο κι’ από έναν «αδελφό» τους. Λόγου χάρη ο πάνθηρας αρπάζει ένα ζαρκάδι ή μια αγριοκατσίκα και την τρώει. Η νυφίτσα, ένα ποντικάκι. Ο κάπρος, ένα, μωρό ακόμα, γουρουνάκι. Τρώει τόνα τάλλο νά χορτάσουνε ώστε να μην πεθάνουνε της πείνας. Ύστερα πάνε να χωνέ­ψουνε και ξαναπάν την άλλη μέρα... στο κυνήγι.

Εμείς σκοτώνουμε κατά χιλιάδες τους ομοίους μας και δεν, τουλάχιστο, τους τρώμε, αλλά τους αφήνουμε εκτάδην τους στα «πεδία της τιμής!» και τους τρων τα φαλακρά όρνια των έρήμων.

Πόσο μακρυά άπ’ την αλήθεια πού βρισκόμαστε!

Πόση μάς χρειάστηκε «αφαίρεση» και άγνοια για να γίνουμε ειδικοί στο πώς… να μην ξέρουμε ότι τίποτα δεν ξέρουμε! Ο Πολιτισμός δεν είναι απόχτημα. Είναι απώλεια του α-πολιτιστικού Παραδείσου μας. Αυτό το χάσιμο μάς κόστισε τη νίλα μας και θα μας κοστίσει πολύ σύντομα και την εξαφάνισή μας απ’ τον πλανήτη. Εμωράνθη μας το άλας της κρίσης και ο νους. Απέστη μας η στοργή της Μάνας Φύσης. Το τάχατις εκείνο που δεν μας έδωσεν αυτή, το φιάξαμε ελόγου μας και δεν την έχουμε ανάγκη. Μάλιστα, ας πάρει και μαθήματα από μάς, να μην το ένα θηρίο τρώει το άλλο με τα δόντια του, αλλά με... την ηθικολογία και το Νόμο. Κατά τούτο υπερέχομεν εμείς από τις τίγρεις και τις ύαινες. Οργάζουμε όλες του έτους τις ημέρες, ενώ ο γάιδαρος, μόνον το Μάη (... με το παλαιό ημερολόγιο!) και δεν δαγκώνει τις γαϊδάρες του, όπως εμείς τις «συνομιλήτριές μας» μέχρι πόνου....

Και ιδού το αποτέλεσμα: Ο τίμιος, είναι τίμιος όχι γιατί πράγματι είναι τέτοιος, αλλά γιατί, καπάτσο κι’ επιτείδιο δεν τον έχει μαγκώσει του Ποινικού νόμου ή τσιμπίδα. Μά­λιστα, όχι σπάνια, τόσην η τιμιότητά του έχει αυθεντία, που μπορεί να ποιεί εκ του ασφαλούς κάθε ατιμία χωρίς το φόβο των χειροπέδων και του Νόμου. Ποιος θα τόλμαε να τον έλεγε άτιμον αυτόν, χωρίς ο ίδιος να πάει σηκωτός στις φυλακές; Ο υβρισθείς, είναι «ανώτερος υπονοιών!» Και η «Σεβάσμια Δέσποινα» (η γυναίκα του), διόλου μαστροπός και ξελογιάστρα….