"Ποτέ δεν λέγονται τόσο ψέματα όσο
μετά από κυνήγι,
πριν από εκλογές
ή κατά την διάρκεια ενός πολέμου"
-Μπίσμαρκ
"Όπως ο συρμός (μόδα) δημιουργεί την επιδοκιμασία
έτσι φτιάχνει και την διακαιοσύνη."
- Μ. Πασκάλ
"Είμαι πολίτης του κόσμου"
- Σωκράτης
Τι είναι δίκαιο αγαπητέ αναγνώστη; Η ερώτηση είναι δύσκολο να απαντηθεί. Είναι σαν να ρωτάμε: τι είναι αλήθεια;
Οι περισσότεροι από εμάς έχουν συνδέσει το δίκαιο με τους νόμους. Οι νόμοι όμως, όταν μπορέσουμε να αποκτήσουμε μια πανοραμική ματιά, βλέπουμε ξεκάθαρα ότι εξαρτώνται από τον χρόνο (εποχή) αλλά και από τον χώρο (τόπο). Έτσι αυτό που είναι νόμιμο στην Κίνα για παράδειγμα δεν είναι εδώ, ενώ αυτό που ήταν νόμιμο την εποχή του Χαμουραμπί δεν είναι τώρα.
Θα πρέπει λοιπόν να ψάξουμε ένα γενικό κριτήριο με το οποίο θα μπορέσουμε να διαλέξουμε αν αυτό που ισχύει σαν "δίκαιο" είναι πραγματικά δίκαιο. Είναι υποχρέωση του κάθε ανθρώπου να ψάξει μόνος του, μέσα του, και να μην αποδέχεται αναντίρρητα ότι "ισχύει" σαν δίκαιο.
Ο Καντ αντιμετωπίζοντας αυτή την πρόκληση δίνει τον παρακάτω ορισμό: "Το δίκαιο είναι το σύνολο των προϋποθέσεων υπό τις οποίες η θέληση του ενός με την θέληση του άλλου, σύμφωνα με τον γενικό νόμο της ελευθερίας, να μπορούν να ενωθούν."
Εδώ να ανοίξω μια σύντομη παρένθεση και να πω πως εννοεί ο Καντ το γενικό νόμο της ελευθερίας. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος μόνο στον κόσμο που βρίσκεται πάνω από τις αισθήσεις. Εκεί δεν ισχύει ο νόμος αίτιου - αιτιατού. Εκεί ισχύει μόνο ο ηθικός μας νόμος (το τονίζω γιατί συγχέεται με την ηθικότητα που μας διδάσκουν και που δεν πηγάζει από μέσα μας). Αυτός λοιπόν ο ηθικός νόμος μπορεί να μας πιέζει - για όποιον έχει αυτιά να ακούσει την φωνή της συνείδησης του δηλαδή μπορεί να έχει συνείδηση του εαυτού του σαν τέτοιο - να τον ακολουθήσουμε, αλλά έχουμε την ελευθερία να μην το κάνουμε.
Για να σας γλιτώσω από πολύ διάβασμα θα τρέξω λίγο τα συμπεράσματα του Καντ. Βρίσκει πρώτα το δίκαιο του κράτους και κάνει τον διαχωρισμό των εξουσιών με τον τρόπο που είχε ήδη υποδείξει ο Μοντεσκιέ. Βρίσκει στη συνέχεια ότι είναι κατώτερο από το δίκαιο του λαού αφού είναι υποχρεωτικό να πηγάζει από αυτό. Αφού δίνει ορισμό και για το δίκαιο του λαού ανακαλύπτει ότι από αυτό πηγάζει το δικαίωμα για πόλεμο.
Στις "Σκέψεις" του ο Πασκάλ χαρακτηριστικά αναφέρει:
- "Γιατί με σκοτώνετε;"- "Μα δεν μένετε στην άλλη πλευρά της θάλασσας; Φίλε μου, αν μένατε σε τούτη την πλευρά θα ήμουν δολοφόνος, και θα ήταν άδικο να σε σκότωνα μ' ένα τέτοιο τρόπο. Αλλά μια και μένετε στην άλλη πλευρά είμαι ένας γενναίος, και τούτο είναι δίκαιο."
Όπως ειρωνικά μας δείχνει ο Πασκάλ, η λογική υποστηρίζει ότι απαιτείται μια ειρηνική κοινωνία, όχι σαν μια ιδέα φιλανθρωπίας αλλά σαν δικαίωμα. Η ίδια η ηθική μας, μας προβάλλει βέτο λέγοντας μας: δεν πρέπει να υπάρχει πόλεμος. Γιατί απλούστατα δεν είναι αυτός ο τρόπος για να βρει κάποιος το δίκιο του. Έτσι το μόνο που θα καταφέρει είναι να βάλει απλά την δύναμη στη θέση του δικαίου.
Δεν έχει σημασία αν η αιώνια ειρήνη είναι λογική ή ένας παραλογισμός, αλλά θα πρέπει να δρούμε έτσι ώστε ασταμάτητα να οδηγούμαστε προς αυτή την κατεύθυνση· "τελικά η διαρκής και γενική ειρήνη είναι ο μοναδικός σκοπός οποιουδήποτε θέλει να μάθει το δίκαιο." Έτσι φτάνουμε στο τρίτο δίκαιο που υψώνεται πάνω απ' όλα τα άλλα, το δίκαιο του πολίτη του κόσμου. Αυτό είναι το ασφαλές κριτήριο στο οποίο κατέληξε ο Καντ αλλά και ο δικός μας Σωκράτης.
Για όποιον θέλει να ανατρέξει στην βιβλιογραφία, ο Καντ είχε την ιδέα της ένωσης των λαών και της αιώνιας ειρήνης τόσο βαθειά ριζωμένα στην καρδιά του που τις αναλύει διεξοδικά στο βιβλίο του "Για την αιώνια ειρήνη."
Νομίζω ότι είναι σαφέστατο πλέον ότι ο πόλεμος είναι ενάντια στο αίσθημα δικαίου αλλά και της λογικής. Μια ερώτηση μόνο: Αυτό που κάνουμε εμείς με τα 6,5 εκ. ευρώ μηνιαίως (το κόστος συμμετοχής μας στον καινούργιο πόλεμο) πόσο ενάντια στη λογική είναι; Από κάτι τέτοια παραδείγματα καταλαβαίνω και εγώ ο αργόστροφος ότι πρέπει τελικά να υπάρχει και ποσότητα και ποιότητα στην βλακεία...
