Ντίνος Χριστιανόπουλος: Εναντίον

Είμαι εναντίον της κάθε τιμητικής διάκρισης, απ΄ όπου και αν προέρχεται....

Είμαι εναντίον των βραβείων γιατί μειώνουν την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Βραβεύω σημαίνει αναγνωρίζω την αξία κάποιου κατώτερου μου - και κάποτε πρέπει να απαλλαγούμε από την συγκατάβαση των μεγάλων. Παίρνω βραβείο σημαίνει παραδέχομαι πνευματικά αφεντικά - και κάποτε πρέπει να διώξουμε τα αφεντικά από την ζωή μας...

Είμαι εναντίον των χρηματικών επιχορηγήσεων, σιχαίνομαι τους φτωχοπρόδρομους που απλώνουν το χέρι τους για παραδάκι. Οι χορηγίες μεγαλώνουν την μανία μας για διακρίσεις και την δίψα μας για λεφτά΄ ξεπουλάνε την ατομική ανεξαρτησία μας.

Είμαι εναντίον των σχέσεων με το κράτος και βρίσκομαι σε διαρκή αντιδικία μαζί του. Πότε μου δεν πάτησα σε υπουργείο, και το καυχιέμαι. Η μόνη μου εξάρτηση από το κράτος είναι η εφορεία, που με γδέρνει.

Είμαι εναντίον των εφημερίδων. Χαντακώνουν αξίες, ανεβάζουν μηδαμινότητες, προβάλλουν ημετέρους, αποσιωπούν τους απροσκύνητους΄ όλα τα μαγειρεύουν, όπως αυτές θέλουν. Δεξιές, αριστερές, κεντρώες - όλες το ίδιο σκατό....

Είμαι εναντίον κάθε ιδεολογίας, σε οποιαδήποτε απόχρωση και αν μας την πασέρνουν. Όσο πιο γοητευτικές και προοδευτικές είναι οι ιδέες, τόσο πιο τιποτένια ανθρωπάκια μπορεί να κρύβονται από πίσω τους. Όσο πιο όμορφα τα λόγια τους, τόσο πιο ύποπτα τα έργα τους. Όσο πιο υψηλοί οι στόχοι, τόσο πιο άνοστοι οι στίχοι.

Είμαι, προπάντων, εναντίον κάθε ατομικής φιλοδοξίας, που καθημερινά μας οδηγεί σε μικρούς και μεγάλους συμβιβασμούς. Αν σήμερα κυριαρχούν παραγοντίσκοι και τσανάκια, δεν φταίει μόνο το κωλοχανείο΄ φταίνε και οι δικές μας παραχωρήσεις και αδυναμίες. Αν πιάστηκε η μέση του οδοκαθαριστή, φταίμε και εμείς που πετούμε το τσιγάρο μας στο δρόμο. Κι αν η λογοτεχνία μας κατάντησε σκάρτη, μήπως δεν φταίει και η δική μας σκαρταδούρα.
Ντίνος Χριστιανόπουλος
κείμενο του 1977
στο περιοδικό ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ,
αρ. 1, Ιανουάριος - Απρίλιος 1979

Εδώ ένα ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού

Δεν σε SONY...

- Do you know that we are ruled by TV? 

Γνωρίζεις ότι κυβερνιόμαστε από την τηλεόραση;

(J.Morrison from "An American Prayer")

Η ανάρτηση αυτή είναι ένα θέμα που ήθελα εδώ και καιρό να ασχοληθώ. Έχω σταματήσει να βλέπω τηλεόραση εδώ και περίπου 7 χρόνια. Ακόμα και ταινία ή ντοκιμαντέρ που με ενδιαφέρει δεν θα καθίσω να τη δω εξαιτίας των διαφημίσεων. Αν δεν υπήρχε και ένα Βελγικό κανάλι με καλές ταινίες και ντοκιμαντέρ που ΔΕΝ διακόπτονται για διαφημίσεις δεν θα καθόμουν ποτέ μπροστά από το χαζοκούτι που έχω και εγώ στο σπίτι.


Πιστεύω ότι η οποιαδήποτε διαφήμιση είναι μόλυνση. Στο δρόμο μπορούμε να το καταλάβουμε πιο εύκολα. Μολύνεται το οπτικό μας πεδίο δηλαδή το περιβάλλον μας. Μπροστά στην οθόνη όμως τα πράγματα είναι πιο δύσκολα. Ενώ στο δρόμο έχουμε τουλάχιστον την επιλογή να κοιτάξουμε αλλού, στην τηλεόραση έχουμε ήδη προαποφασίσει να γίνουμε δέκτης μιας "επικοινωνίας" που μπαίνει σε ομοιωματικά γιατί δεν είναι αμφίδρομη. Η εξουσία βρίσκεται στον πομπό. Αυτός είναι που πραγματικά αποφασίζει τι θα δεις. Μην ξεγελιέσαι λέγοντας ότι μπορώ να αλλάξω κανάλι. Η εξουσία που σου δίνει το τηλεκοντρόλ είναι ψεύτικη γιατί πάλι τα ίδια θα δεις και θα ακούσεις. ("ποτέ δεν υπήρξε τόση μονοφωνία με τόσα πολλά κανάλια" λέει κάπου η πρώτη εικόνα). Αλήθεια έχετε προσέξει ότι σχεδόν όλα τα κανάλια βάζουν ταυτόχρονα τις διαφημίσεις; Ή την ομοφωνία απόψεων στις ειδήσεις; Μέχρι και η σειρά τους ελάχιστα διαφοροποιείται από κανάλι σε κανάλι...

Ειδικά η διαφήμιση είναι απλά ένας τρόπος για να μας δημιουργεί επιθυμίες που δεν είχαμε, δεν χρειαζόμασταν και από την στιγμή που θα τις αποδεχθήκαμε (θα δούμε κάποιους τρόπους παρακάτω) πλέον δεν μπορούμε να κάνουμε χωρίς αυτές. Ας δούμε κάποια παραδείγματα για το πως λειτουργεί η διαφήμιση (που αν και δεν είναι το άμεσο θέμα μας αποτελεί μεγάλο μέρος του, αφού υπάρχει όχι μόνο μέσα στα στενά όρια του διαφημιστικού χρόνου αλλά και μέσα σε ταινίες, ειδήσεις κ.α.)

Παράδειγμα 1ο. Το φαγητό: Όλες οι διαφημίσεις για το φαγητό μιλάνε για επεξεργασμένο - μεταποιημένο φαγητό. Δεν υπάρχει διαφήμιση για ωμά προϊόντα, λαχανικά ή κρέας για παράδειγμα. Γιατί; Γιατί απλούστατα ο πεινασμένος τα γνωρίζει, όπως γνωρίζει και τον τόπο που θα τα βρει. Είναι το επεξεργασμένο που πρέπει να γίνει γνωστό, για τις "ευεργετικές" του ιδιότητες...

Παράδειγμα 2ο. Η καθαριότητα: Για χιλιετηρίδες οι άνθρωποι καθαρίζανε με νερό και σαπούνι. Πρέπει όμως να μας πουλήσουν τα προϊόντα τους. Και πως το κάνουνε; Πουλάνε λευκότητα, ή αφθαρσία, ή άρωμα, ή απαλότητα ή τέλος ονομασία (εμπιστοσύνη στη μάρκα).

Όλο το "επικοινωνιακό" τρικ βασίζεται λοιπόν στο να προωθηθεί κάποιος συγκεκριμένος τρόπος ζωής. Και ο τρόπος που επιτυγχάνεται είναι πολύ απλός. Ακόμα και όταν γνωρίζουμε ότι αυτό που βλέπουμε, ειδικά στην εποχή μας, μπορεί να "παραχαραχτεί" με άπειρους τρόπους συνεχίζουμε να το πιστεύουμε, αφού αυτό που βλέπουμε με τα μάτια μας, πρέπει να είναι αληθινό. 

Κάποιος βέβαια μπορεί να προβάλει το επιχείρημα: "μα εγώ είμαι κριτικός τηλεθεατής". Λοιπόν δεν νομίζω ότι υπάρχει τέτοιο πράγμα. Και θα σας εξηγήσω γιατί. Παρακολουθούμε εικόνες και ήχους με υπερβολική ταχύτητα. Αυτό απαιτεί τεράστια συγκέντρωση και από μόνο του μειώνει την κριτική ικανότητα. Είπαμε και προηγουμένως ότι δεν έχουμε εξουσία πάνω στις εικόνες τις οποίες πρέπει να παρ-ακολουθήσουμε. Η σκέψη είναι εμπόδιο σ' αυτήν την προσπάθεια. Προσθέστε τώρα το γεγονός ότι συνήθως βλέπουμε τηλεόραση το απόγευμα που είμαστε φυσιολογικά περισσότερο κουρασμένοι αλλά κυρίως και λόγω δουλειάς. Και ας μην ξεχνάμε το γεγονός ότι πλέον οι γενιές μεγαλώνουν με την τηλεόραση, κάτι που τουλάχιστον οι μεγαλύτεροι από εμάς απέφυγαν κατά την διάρκεια της τρυφερής ηλικίας. Θέλουμε να κρατήσουμε την επαφή με την ροή των εικόνων - "γεγονότων" και δεν θέλουμε να σπάσει η συνέχεια μη τυχόν και χάσουμε το νόημα. Έτσι αυτο-εκπαιδευόμαστε στο να μην αντιδράμε στην πληροφορία. Αργότερα βέβαια αντιδράμε αφού η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων λειτουργεί με την μνήμη αλλά συνήθως δεν γνωρίζουμε γιατί ακριβώς αντιδράμε.

Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε και έναν άλλο εξίσου σημαντικό λόγο της μείωσης της κριτικής ικανότητας. Είναι ότι εξαρχής αναγνωρίζουμε την τηλεόραση σαν ένα μέσο χαλάρωσης, ένα μέσο διασκέδασης. Και η διασκέδαση είναι κάτι απαραίτητο όταν δεν είσαι ευτυχισμένος μας θυμίζει ο Πασκάλ. Όλη η τηλεόραση είναι διασκέδαση ακόμα και οι ειδήσεις ή ακόμα και ο τελευταίος πόλεμος που μεταδόθηκε τηλεοπτικά. Ξέρω είναι φρικτό να λες κάτι τέτοιο, αλλά γιατί τόσος κόσμος έβλεπε καθημερινά; Για να νιώσει καλύτερα, για να αποσπάσει την προσοχή από τον εαυτό του, για να ξεχαστεί. Είναι βασική ιδιότητα της τηλεόρασης να αποσπά την προσοχή σου από αυτό που ήδη αισθάνεσαι...


 Ο Roger Waters (ex Pink Floyd) στο "Amused to Death" (μπορείτε να ακούσετε και να δείτε στίχους εδώ) τίτλος που προήλθε από το βιβλίο του Neil Postman, Amused Ourselves to Death (σύνδεσμος για να το κατεβάσετε) περιγράφει σε συνέντευξη του την ιδέα πίσω από τον τίτλο: 

"Και σε ένα σημείο είχα αυτή τη μάλλον καταθλιπτική εικόνα ενός εξωγήινου που βλέποντας το θάνατο αυτού του πλανήτη ήρθε να εξερευνήσει τα αίτια και βρήκε τους σκελετούς μας γύρω από τις τηλεοράσεις μας. Προσπαθώντας να εξηγήσει γιατί το τέλος μας ήρθε πριν την ώρα του κατέληξε στο συμπέρασμα ότι διασκεδάσαμε τους εαυτούς μας μέχρι θανάτου."   

 Από τους στίχους των τραγουδιών του που αναφέρονται στο παράδειγμα μου με τον πόλεμο του Ιράκ και την διασκέδαση παραθέτω τους πλέον χαρακτηριστικούς:

"Και οι Γερμανοί σκότωσαν τους Εβραίους

Και οι Εβραίοι τους Άραβες

Και οι Άραβες τους ομήρους

Είναι να απορείς 

Που ο πίθηκος είναι μπερδεμένος;"

 και 

"Ε, μπάρμαν εδώ

Δύο ακόμα σφηνάκια

Και δύο ακόμα μπύρες

Κύριε, μπορείτε να δυναμώσετε την ένταση της τηλεόρασης

Ο πόλεμος ξεκίνησε στο έδαφος

Και μου αρέσουν αυτές οι με λέιζερ κατευθυνόμενες βόμβες"

Ο Jerrie Mander λέει στο βιβλίο του "Τέσσερα επιχειρήματα για την κατάργηση της τηλεόρασης":

"Εξάλλου η τηλεόραση δεν ξεκουράζει, ούτε διεγείρει. Αναστέλλει την ικανότητα σου να σκέφτεσαι, αλλά δεν οδηγεί στην ελευθερία του μυαλού, στην ξεκούραση ή στην ανανέωση. Οδηγεί σε ένα πιο εξαντλημένο μυαλό. Μπορεί να σταματά τα προηγούμενα έμμονα πρότυπα σκέψης, αλλά δεν πάει παραπέρα." 

Πράγμα που μου θυμίζει ένα τραγουδάκι - μανιφέστο του Gill Heron. Είναι το αρκετά γνωστό The Revolution will not be televised. Βέβαια, όταν το είχα πρωτακούσει νόμιζα ότι μιλούσε για μια επανάσταση ενάντια στο σύστημα, ή για μια επανάσταση των μαύρων για ισότητα.

 

Όμως πρόσφατα βρήκα αυτό το βίντεο όπου ο ίδιος ο Gill Heron εξηγεί τι εννοούσε. Μιλάει φυσικά για τους μαύρους της Αμερικής αλλά το μήνυμα του νομίζω ότι είναι για όλους μας, σε όλο τον πλανήτη:

"Η πρώτη αλλαγή γίνεται στο μυαλό σου. Θα πρέπει πρώτα να αλλάξεις το μυαλό σου (μετα-νοώ) προτού αλλάξεις τον τρόπο που ζεις ή κινείσαι. Αυτό που εννοούσαμε με το τραγούδι είναι ότι αυτό θα αλλάξει τον κόσμο και αυτό είναι κάτι που κανένας φακός δεν μπορεί να πιάσει. Είναι σαν κάτι που το έβλεπες πάντα αλλά ξαφνικά συνειδητοποιείς ότι είμαι σε λάθος σελίδα ή είμαι στη σωστή σελίδα αλλά σε λάθος νότα. Και πρέπει να συγχρονιστώ με όλους τους άλλους για να μπορέσω να καταλάβω τι συμβαίνει σε αυτή τη χώρα."

Ας επανέρθουμε όμως στο θέμα μας. Έτσι λοιπόν μειώνοντας την κριτική μας ικανότητα, κυριολεκτικά μας κρατά ναρκωμένους, υπνωτισμένους κάνοντας μας απαθείς και ηλίθιους. Είναι το πιο δυνατό ναρκωτικό και όποιος δεν το πιστεύει ας προσπαθήσει να πάρει την τηλεόραση από κάποιον εθισμένο...

Επίσης μας στερεί την φαντασία. Η φαντασία μας, το πολυτιμότερο εργαλείο, για να αυτοσχεδιάζουμε και να ξεπερνούμε καταστάσεις με λίγα λόγια για να δημιουργούμε, εκφυλίζεται. Γίνεται φαντασίωση. Όχι ότι η φαντασίωση είναι κάτι κατ' ανάγκη κακό. Διαβάζοντας ένα βιβλίο για παράδειγμα, πάλι φαντασιώνουμε κάποια σκηνή. Αλλά εκεί έχεις την ελευθερία να την δημιουργήσεις εσύ. Αλλά η φαντασίωση προερχόμενη από εικόνες είναι κοινή για όλους, είναι ένα είδος μαζικής ύπνωσης. Μιμούμενοι την εικόνα φανταζόμαστε τον εαυτό μας στο τελευταίο μοντέλο ενός αμαξιού παίρνοντας μια δύσκολη στροφή με μεγάλη ασφάλεια...το ίδιο πράγμα ΟΛΟΙ ΜΑΣ!

Αλλά μας κλέβει και χρόνο, ποιοτικό χρόνο που θα περνούσαμε με συνανθρώπους μας, γνωστούς, συγγενείς ή φίλους. Εδώ θα σας αναφέρω ένα δικό μου παράδειγμα. Παλιά πριν 30-35 χρόνια το σόι του πατέρα μου (αρκετά αδέλφια) μαζευόταν σε κάθε ονομαστική εορτή και τα ξαδέλφια είμασταν πολύ δεμένα μεταξύ μας. Από τότε όμως που ήρθε αυτός ο εκσυγχρονισμός που ονομάζεται τηλεόραση, οι επισκέψεις και οι γιορτές αραίωσαν και η επαφή σιγά σιγά έσβησε. Αυτό το πράγμα πιστεύω ότι γίνεται καθημερινά από όλους μας.

Άφησα τελευταία τα διάφορα κουτσομπολιά, ριάλιτι αλλά και τις ειδήσεις γιατί είναι ένα τρανταχτό παράδειγμα για το πως η τηλεόραση παραμορφώνει την πραγματικότητα. ΔΕΝ είναι αυτή η πραγματικότητα που σου παρουσιάζουν τέτοια χαμηλής ποιότητας προγράμματα, με χαμηλής ποιότητας παρουσιαστές και χαμηλής ποιότητας συμμετέχοντες. Είναι μια ψευδαίσθηση της πραγματικότητας.

Δεν θα μπορούσε να εκφραστεί αυτό καλύτερα από τον μονόλογο του Howard Beale στην ταινία Network News Hour. (μπορείτε να την δείτε εδώ χωρίς υπότιτλους)

"Χειριζόμαστε ψευδαισθήσεις, άνθρωπε. Τίποτα από αυτά δεν είναι αλήθεια. Αλλά εσείς κάθεστε μπροστά της κάθε μέρα, κάθε νύχτα, όλες οι ηλικίες, όλες οι ράτσες, όλες οι θρησκείες. Είμαστε όλα όσα ξέρετε. Έχετε αρχίσει να πιστεύετε όλες τις ψευδαισθήσεις που πλάθουμε εδώ. Έχετε αρχίσει να πιστεύετε ότι ο καθοδικός σωλήνας είναι πραγματικότητα και ότι οι δικές σας ζωές δεν είναι πραγματικές. Κάνετε ότι σας λέει ο σωλήνας. Ντύνεστε σαν τον σωλήνα. Τρώτε όπως ο σωλήνας. Μεγαλώνετε τα παιδιά σας όπως ο σωλήνας. Σκεφτόσαστε ακόμα όπως ο σωλήνας. Αυτή είναι μαζική τρέλα, τρελοί! Για όνομα του Θεού εσείς οι άνθρωποι είστε αληθινοί, ΕΜΕΙΣ είμαστε η ψευδαίσθηση.
Κλείστε λοιπόν τις τηλεοράσεις σας. Κλείστε τις τώρα. Αυτή τη στιγμή. Κλείστε τις στο μέσον αυτής της πρότασης που σας λέω τώρα. Κλείστε τις! "

Για τις ειδήσεις ειδικά, ο φόβος μαζί την επιθυμία είναι μέσα  χειραγώγησης των μαζών. Η θεοποίηση της ελεύθερης αγοράς και ο φόβος κατάρρευσης της κυριαρχεί σήμερα στις ειδήσεις.  Πάλι από την συνέντευξη του R. Waters: 

"Η τηλεόραση, όταν γίνεται εμπορική και βασισμένη στο χρέος, τείνει να ευτελίζει και να αποκτηνώνει τις ζωές μας. (...) είναι ένα εργαλείο υποτελούς προσκόλλησης μας στην κατεστημένη φιλοσοφία ότι η ελεύθερη αγορά είναι ο Θεός και ότι όλοι θα πρέπει να την προσκυνάμε, είναι ένα πολύ επικίνδυνο μέσο."

Στο προαναφερθέν άλμπουμ του Waters βρίσκουμε τους παρακάτω στίχους που μας δείχνουν αυτή την ευτέλεια και αποκτήνωση των ζωών μας:

"Και οι άνθρωποι του δικτύου ψεύδονται

Και ο στρατιώτης είναι μόνος

Στη μαγνητοσκοπημένη ζώνη

Αλλά ο πίθηκος δεν παρακολουθεί

Ξεγλίστρησε  στην κουζίνα

Για να μαζέψει τα πιάτα

Και να απαντήσει το τηλέφωνο."

Και κάτι ακόμα: Λέμε το πρόγραμμα της τηλεόρασης. Σκεφτείτε: η λέξη πρόγραμμα έχει κοινή ρίζα με την λέξη προγραμματίζω. Το μυαλό, που ούτως ή άλλως ποτέ δεν αφήνουμε να αδειάσει, μέσω της τηλεόρασης γεμίζει. Αλλά το χειρότερο είναι ότι γεμίζει με ιδέες και εικόνες που είναι εμμονές κάποιου άλλου. Μην ξεχνάς: Το σαλόνι σου είναι το εργοστάσιο. Το προϊόν που κατασκευάζεται είσαι ΕΣΥ!

Αν θέλετε διαβάστε και αυτό το ποίημα του R. Dahl εδώ.


Πηγές:
http://www.turnoffyourtv.com/
Howard Beale στην ταινία Network News Hour
Roger Waters (ex Pink Floyd) στο "Amused to Death"
Jerrie Mander, "4 Agreements for the elimination of TV"
Neil Postman, "Amused Ourselves to Death"
Ποίημα του R. Dahl "Television"

ΥΓ. Θέλω να ζητήσω συγνώμη που δεν αναφέρω τις πηγές των φωτογραφιών αλλά επειδή είναι αρκετός καιρός που τις μαζεύω, τις έχω ξεχάσει. Αν κάποιος δημιουργός θέλει να εμφανίζεται η πηγή ή δεν θέλει η δουλειά του να φαίνεται εδώ ας επικοινωνήσει.